Door Isabelle Plomteux
Het Zeeuws literair tijdschrift Ballustrada verschijnt sinds 1986. Ballustrada wordt omschreven als eigenzinnig en mooi vormgegeven en heeft onder meer belangstelling voor randgebieden, slipstream en Nederlandstalige fantastiek. Het tijdschrift wil een podium bieden aan jonge schrijvers, aan minder bekende auteurs met verrassende kwaliteiten en aan een kring van bekende auteurs die zich verbonden weten met het periodiek. Redenen genoeg dus om in gesprek te gaan met auteur en redacteur Jan J.B. Kuipers. Dit interview concentreert zich op zijn bijdrage aan en zijn visie op Ballustrada, op zijn schrijverschap komen we in een later interview terug.
Dag Jan, kun je jezelf en de andere leden van de redactie even kort even voorstellen?
Ik ben geboren in alweer 1953 in een dorpje in Zeeuws-Vlaanderen. Mijn eerste ‘echte’ artikel publiceerde ik in 1969 en mijn eerste SF-verhaal in Holland SF in 1978. Het heette En hem die vraagt zal gegeven worden en ik schreef het samen met mijn in 2022 overleden broer Gert. De overige redactieleden van Ballustrada zijn de (voornamelijk) dichter André van der Veeke, die ook de stichter van het blad was in 1987, en schrijver, ex-docent Frans, vogelkenner en mail-artist Johan Everaers. Alle drie wonen we in verschillende delen van Zeeland. Ook onze vormgever, beeldend kunstenaar Ko de Jonge, woont in Zeeland. Verder hebben we enkele vaste medewerkers, zoals dichter en historicus Kees Klok en de in SF- en fantasykringen bekende Paul van Leeuwenkamp.
Wat is jouw functie binnen de redactie?
We hebben geen echt afgebakende functies. Maar ik behartig vooral de afdeling proza, samen met Johan. Ook ben ik secretaris en waarnemend voorzitter van de stichting die het blad uitgeeft.
Hoe en wanneer is Ballustrada ontstaan?
Het blad is in 1987 opgericht in Terneuzen door André van der Veeke en enkele medestanders. De motivatie was de gebrekkige literaire infrastructuur in die tijd in de regio Zeeuws-Vlaanderen en Zeeland.
Sinds wanneer ben jij erbij betrokken?
Mijn eerste verhaal in het blad dateert uit 1988. In 1990 vroeg de redactie mij om een themanummer over SF samen te stellen, vervolgens ben ik ook gevraagd voor de redactie.
Hoe zou je de huidige literaire visie van Ballustrada omschrijven?
Een kernwoord is wel ‘ongrijpbaarheid’. We richten ons zowel op de marge als op de mainstream en zowel op poëzie als op verhalend proza en essayistiek. In het verhalend proza beperken we ons niet tot genres of anderzijds mainstream, maar we richten ons bij de genres veelal wel op randfenomenen. Het belangrijkste vereiste voor bijdragen is dat ze goed geschreven zijn. Er is bij ons ook een bepaalde liefde voor de paradox, waar en hoe deze zich ook voordoet. Verder valt sinds jaar en dag een grote deelname van Vlaamse auteurs op.
Zijn er in de loop der jaren dingen veranderd aan het tijdschrift? Bijvoorbeeld naar visie maar ook naar verschijningsvorm, oplage, opmaak of rubrieken?
Onze verschijningsvorm en opmaak zijn verschillende malen gewijzigd. De regie op dit vlak is in handen van onze vormgever Ko de Jonge. We geven sinds jaar en dag twee dubbelnummers per jaar uit, die elk ruim 100 pagina’s tellen. Onze visie is niet principieel gewijzigd, al heeft onze stichter André van der Veeke zich in de afgelopen jaren hard gemaakt voor ‘verstaanbare’ poëzie. Hoewel er bij ons toch ook wel hermetische poëzie aan bod is gekomen – ik zei het al: ongrijpbaarheid!
Als huidige vaste rubrieken vond ik onder meer Laaglandse Poëzie en Taal Ver Taal. Kun je wat meer vertellen over de inhoud van deze twee rubrieken?
We hebben inderdaad langlopende rubrieken voor bepaalde ‘onderdelen’. Zoals Laaglandse Poëzie, waarin dichters worden verzameld uit een bepaalde regio of rond een bepaald onderwerp. Vaak wordt een aflevering samengesteld door een gastredacteur. Taal Ver Taal dient voor vertaald werk; deze rubriek wordt beheerd door Johan Everaers. Onze vormgever Ko de Jonge beheert een afdeling ‘beeld’ met voornamelijk mail-art.
Dan is er ook nog De Juiste Verkeerde Verbanden, een rubriek waarin Ballustrada sinds 2005 korte essays van jouw hand publiceert. Welke onderwerpen kaart je aan in deze rubriek en hoe houden ze (al dan niet) met elkaar verband?
Mijn eigen rubriek De Juiste Verkeerde Verbanden telt al bijna dertig afleveringen. De onderwerpen bestrijken een breed terrein binnen de literaire, levensbeschouwelijke en cultuurhistorische domeinen. Soms zijn er verbanden tussen verschillende afleveringen, waarnaar dan meestal ook wordt verwezen. Hét kenmerk van deze bijdragen wordt al aangeduid in de titel van de reeks: paradoxen, schijnverbanden, onvermoede connecties.
Zijn deze essays buiten hun verschijnen in Ballustrada ergens gebundeld?
De allereerste afleveringen zijn opgenomen in mijn essaybundel Methoden tegen de helderheid (2014). De rest is tot dusver alleen in Ballustrada te lezen.
Verschijnen er ook verhalen of gedichten van jouw hand in Ballustrada?
Jazeker, al sinds 1988; tegenwoordig concentreer ik me vooral op de rubriek De Juiste Verkeerde Verbanden. Ik heb ook wel themanummers en deelthema’s samengesteld, zoals het SF-nummer in 1990 en de deelthema’s slipstream en neo-noir.
Zijn er nog andere vaste of semi-vaste onderdelen die in het tijdschrift aan bod komen?
Ja, er is de vaste column Minor van André van der Veeke. We hebben ook incidentele of vroegtijdig gesneuvelde rubrieken, zoals De Gesel en de Veer voor recensies en kritiek. Elk nummer heeft ook een rubriek met informatie over de auteurs en kunstenaars die meewerkten.
Ballustrada publiceert regelmatig Nederlandstalige ‘fantastische’ verhalen of fantastiek. Zit daar een zekere afbakening in, zijn het bijvoorbeeld overwegend toekomstverhalen, of magisch-realistische verhalen, of nog wat anders?
We hebben regelmatig bijdragen van SF/F-schrijvers zoals Frank Roger en Guido Eekhaut, die dan bij ons juist werk publiceren buiten de kaders van het genre. Paul van Leeuwenkamp heeft aardig wat essays over ‘historische’ fantastische auteurs zoals Karel Čapek geschreven, maar ook artikelen over algemene thema’s die het genre betreffen. De fantastische verhalen die wij opnemen zijn vrijwel nooit ‘puur’ genre, daarvoor bestaan al de nodige kanalen. Wij publiceren wel fantastisch werk van de randgebieden zoals ik al zei, bijvoorbeeld verhalen met een absurdistisch karakter of een zekere literaire gelaagdheid, of het oudere slipstream- of ‘weird’ werk van iemand als Yorgos Dalman. Ook magisch-realisme schuwen wij niet. Kortom: niet-realistische fictie. Het moet werk zijn, dat ook lezers kan aanspreken die niet ‘gespecialiseerd’ zijn in de genres.
Staan jullie open voor nieuwe ‘fantastische’ verhalen? Voor ‘fantastische’ poëzie of essays over fantastische onderwerpen? Voor ‘fantastische’ illustraties?
We staan vooral open voor fantastische verhalen die niet conformistisch genre-gebonden zijn. Randverhalen dus, zoals hierboven omschreven. Er moet een literair aspect in zitten, hoe moeilijk dat ook te definiëren is. Ook voor fantastische poëzie staan we open, mits goede poëzie natuurlijk. Theoretisch, essayistisch werk over genrefictie is ook welkom. Inzending van fantastische illustraties is minder geschikt, omdat al ons beeld zelfstandig wordt verzameld door Ko de Jonge.
Hoe vaak verschijnt het tijdschrift en hoe kan men zich abonneren?
We verschijnen twee keer per jaar met een dubbelnummer van meer dan 100 pagina’s. Een abonnement kost € 20,- per jaar, een los dubbelnummer € 12,50. Abonneren en bestellen kan per mail naar avdveeke@zeelandnet.nl.
Zijn er in de loop der jaren ook bijzondere edities verschenen?
Een heleboel! We hebben jubileumbundels laten verschijnen als Zeeuws licht, Zeeuws Dicht en Laaglandse verhalen met een keur van Nederlandse en Vlaamse medewerkers. Ook zijn er allerlei themanummers geweest: Science Fiction, Schrijvers te water (maritieme literatuur), De Vliegende Hollander (literatuur over het beroemde spookschip), Een Zuidelijke Kamer (Vlaamse dichters), Visuele Poëzie, De Schelde, Hans Verhagen, Anarchisme en noem maar op.
Hangt de eigenheid van Ballustrada samen met de Zeeuwse oorsprong van het tijdschrift?
Niet per se, maar we zitten natuurlijk wel buiten de Randstad. We zijn geografisch ‘in de marge’ geboren, en dat heeft misschien wel invloed gehad op ons non-conformisme en een zekere dwarsheid.
Hoe sluit je redacteurschap bij Ballustrada aan bij jouw schrijverschap?
Ik ben in de fictie begonnen als SF/F-auteur, maar publiceerde al eerder journalistiek werk. Vervolgens ook veel boeken en kort werk in andere genres: jeugdliteratuur, thrillers, heel veel historisch werk. Een ‘multigenre-auteur’, zei Paul van der Velde over mij in het voormalige Zeeuws Tijdschrift. Daarin past het redacteurschap van Ballustrada natuurlijk prima.
Welke toekomst zie jij voor Nederlandstalige genrefictie en welke rol spelen genretijdschriften en literaire tijdschriften naar jouw mening hierbij?
Auteurs als Auke van der Hulst en Thomas Olde Heuvelt hebben de connectie naar het mainstreampubliek gemaakt, terwijl het in de jaren 60 vooral de literaire avant-garde was die belangstelling toonde (Sybren Polet, Simon Vinkenoog). Zelf ben ik altijd een voorstander van crossover en ‘vermenging’ van de genres met de algemene literatuur geweest. Ik denk dat hier ook een belangrijk deel van de toekomst van de genrefictie ligt, buiten de kleine ‘pure’ reservaten en niches die er altijd wel zullen zijn. Literaire tijdschriften, kranten en dergelijke kunnen wel wat meer belangstelling tonen, dunkt mij, maar dat is een wens die er al ruim een halve eeuw is. Genrefictie hangt uiteraard ook samen met elementen van de popular culture: comics, commerciële films en natuurlijk gaming. Dat segment zal nooit de oversteek naar de letteren maken – tenzij in verwerkte vorm en interpretaties – en dat is ook helemaal niet erg.
Tot slot, waar kunnen geïnteresseerden meer informatie over Ballustrada vinden?
Bij Ballustrada houden we hardnekkig vast aan het papier, maar we zitten ook op Facebook en zelfs Instagram. Dat wordt allemaal behartigd door onze vaste medewerker Jos Rouw. Verder hebben we een blog dat ikzelf beheer. Het centrale emailadres is avdveeke@zeelandnet.nl of, als men mij wil mailen: jjbkuipers@hotmail.com.
Hartelijk dank voor het interview!
© 2020 – 2024 Fantasize & Isabelle Plomteux