web analytics
dinsdag, maart 19

‘Einde van de Mensheid’- Special: Redactioneel

Door redactie Fantasize

Spreken over “het einde van de mensheid” is controversieel, zeker in de huidige tijd met corona, maar toch zal het moeten gebeuren. We zullen het taboe hieromtrent moeten doorbreken en een open gesprek met elkaar moeten aangaan.

Daarom geeft de redactie van Fantasize vast het goede voorbeeld: Karen van den Andel, Sigrid Lensink-Damen en Zadok Samson gaan dit gesprek met elkaar aan.

Sigrid: Waar zit ‘m dat taboe in? Volgens mij wordt er ontzettend veel gesproken over de huidige crisis. Te veel zelfs. We zitten er nog midden in, dan kun je er moeilijk een mening over hebben. Of, nou ja, het overzicht hebben of er lering uit trekken.

Karen: Mensen verschuilen zich achter politiek, filosofie, ethiek en theologie. Zo kun je nooit een open gesprek aangaan.

Sigrid: Een open gesprek kun je alleen aangaan als je weet binnen welke kaders je praat, anders raakt het kant nog wal. Maar denk jij letterlijk aan “het einde van de mensheid”? Niet eerder aan een cultuuromslag of een omslag in denken of mentaliteit?

Karen: Ik zie dat het beeld over “het einde van de mensheid” varieert van wat jij zegt, cultuuromslag, naar het echt vergaan van de mensheid, dan wel uitsterven. Ik hoor bij die laatste groep: ik denk dat we zeker wel gaan uitsterven. Laat die asteroïde maar komen, of die onhoudbare pandemie.

Sigrid: Echt?

Karen: Ja.

Zadok: Ik denk bij “het einde van de mensheid” aan het radicaal wegvegen van de mensensoort om plaats te maken voor iets of iemand anders.

Sigrid: Jij denkt er dus hetzelfde over als Karen?

Zadok: Dat weet ik niet. Ik zie het als puur semantisch. “Einde” impliceert dat er iets ook duidelijk afloopt. Dat kan heel geleidelijk gaan, of juist in één keer. Het zou dan iets van buitenaf moeten zijn, zoals een virus of een komeetinslag of iets dergelijks. Ik denk niet dat we het zelf zouden doen, omdat we altijd in de verdedigingsstand schieten.

Karen: Wat men dus zelden hardop durft te zeggen, is dat wijzelf het grootste gevaar voor onszelf zijn, voor de dieren om ons heen en voor onze eigen planeet.

Sigrid: Ik geloof niet in “het einde van de mensheid”. Wel in het einde van een cultuur of een mentaliteit. Ik hoop zelfs op een mentaliteitsomslag, want we stevenen op een catastrofe af als we niet ingrijpen in de huidige manier van leven.

Karen:  Maar dat bedoel ik dus: wij zijn zelf het grootste gevaar en ik zie niet in hoe dat verbetert.

Sigrid: Door deze coronacrisis is zo overduidelijk te zien dat de klimaatcrisis door de mens is veroorzaakt, dat niemand het meer kan ontkennen. Dat vind ik positief. Dan kun je je niet meer onttrekken aan je verantwoordelijkheid. We zitten nu in een lockdown en het leven gaat gewoon door, met wat beperkingen, oké, maar dat kunnen we dus. En dan kunnen we het ook om een planeet te redden. De mens is daar creatief genoeg voor. Ik geloof niet in een radicaal einde van de mensheid. Beschavingen zijn gekomen en gegaan, maar de mens zelf is er nog steeds.

Zadok: Ik hoop dat we anders uit de intelligente lockdown komen, maar ik ben bang dat we snel weer in slechte gewoonten gaan terugvallen. Nu al hoor je de roep om de maatregelen te versoepelen. Niemand roept echter: “De maatregelen werken, hou nog even vol!”. In plaats van te denken ‘goh, met deze zetten kan zoveel leed en druk worden tegengegaan’ is de heersende gedachte meer ‘ik wil mijn individuele vrijheid terug!’ Begrijpelijk. En juist daarom hou ik mijn hart vast als we wél weer dingen mogen doen. Iedereen zal naar het nog voor een kwart geopende loket hollen om alles terug te eisen.

Karen: Ja. Alleen al in Europa zie je grote verschillen in hoe overheden reageren, niet zozeer op de corona gericht, maar wel op de economie. In Spanje wordt nu allerhande rente bevroren en een basisinkomen ingevoerd, al is het tijdelijk. Maar dit gebeurt wel vanuit het oogpunt dat de bevolking gedurende deze crisis zelfredzamer kan zijn. In Nederland worden dan wel bedrijfsleningen iets eenvoudiger te verkrijgen en allerhande rentes opgeschort, maar daar heeft de gemiddelde burger in Nederland niets aan. Die merkt daar niets van, maar zal het op termijn wel voelen nu onder meer KLM 4 miljard bedrijfssteun heeft binnengehengeld.  Terwijl het kabinet er niets voor voelde om de sociale huurstijgingen stil te leggen.  Dit is waarom ik echt vind dat men wereldwijd nu enkel baat zou hebben bij één gelijke werkwijze en daarbij focussen op de hele bevolking.

Sigrid: Daar ben ik het totaal NIET mee eens. De wereldwijde gelijke werkwijze is de lockdown, hoe de landen die toepassen binnen hun grenzen is aan de landen zelf. Spanje en Nederland verschillen enorm qua grootte, bevolkingsdichtheid, demografie, cultuur en welvaartsniveau. Wat in Spanje werkt, hoeft niet te werken in Nederland en andersom. Je kunt niet oordelen over andere landen in deze situatie. Dat is appels met peren vergelijken.

Zadok: Ik sluit mij hier aan bij Sigrid. Elk land heeft zijn eigen demografie, waardoor bewoners al dan niet dichter op elkaar leven, een totaal andere levenscultuur hebben en de lockdown daarom anders hanteren. Kijk naar China. Dáár was pas sprake van een rigide lockdown, waardoor het virus wel snel onder controle kwam, maar het leven compleet overhoop werd gehaald. Zoiets zal in Nederland nooit gebeuren, wij zijn daar een veel te weerbarstig volk voor.

Karen: Aan een grote wereldramp of crisis valt voor sommigen goed te verdienen en dat gebeurt dan ook veelvuldig.

Sigrid: Ik vind het juist mooi dat sommige bedrijven hun (bijvoorbeeld) parfumproductie omzetten in de productie van desinfecterende middelen. Dat is ook geld verdienen aan een crisis, maar wel op een opbouwende manier.

Karen: Maar de onderklasse plukt daar nooit de vruchten van! Ook historisch gezien niet. Overheden zouden hier beter op moeten inspelen en hiervoor speciale plannen of wetgeving moeten opstellen. Niemand mag profiteren van crises. Of iedereen moet er op lange termijn baat bij hebben. Niet zoals het nu gaat. Ik vind dus dat er een globale reset moet komen.

Zadok: Vinden jullie dat de mens het verdient te eindigen?

Karen: Ja! Daar zou de planeet enorm bij gebaat zijn.

Sigrid: Nee.

Zadok: Waarom niet?

Sigrid: Om de eenvoudige reden dat we er nu eenmaal zijn. En wij zijn niet slecht, al zegt ons gedrag iets anders. Maar dat is gedrag. Gedrag kun je veranderen. We zijn er en we moeten roeien met de riemen die we hebben. Een totale vernietiging heeft helemaal geen zin, omdat je daar als mensheid niet van leert. Dat is net zoiets als de doodstraf: je doodt de dader, maar zonder dat hij of zij de gelegenheid krijgt om berouw te tonen of om van zijn of haar fouten te leren. Dat is zo contraproductief.

Karen: De mensheid heeft tijd en gelegenheid genoeg gehad om van haar fouten te leren. En we doen het gewoon niet. We nemen nog steeds dezelfde maatregelen, enkel en alleen gebaseerd op economisch belang. We houden nooit rekening met de allerarmsten of zwaksten in de samenleving.

Sigrid: En dat vind jij een reden om dan maar meteen de hele mensheid te straffen met uitsterven?

Karen: Ja. We houden ons voor dat wij de betere soort zijn, maar ondertussen zitten er een hoop soorten in de ellende. Ontbossing, uitsterving door menselijk toedoen, vervuiling en ga zo maar door. Het grootkapitaal wordt niet geremd en aan honger, oorlog en armoede wordt nog steeds grootschalig verdiend. Zo lang het bijvoorbeeld goedkoper is om als structurele milieuvervuiler een boete te betalen dan operationele systemen beter te maken, zal er niks veranderen. Daarbij zie je elke keer weer dat die boetes direct of indirect bij het publiek terechtkomen, in de vorm van bijvoorbeeld prijsverhogingen.

Zadok: Ik denk dat er soms draconische maatregelen nodig zijn om zelfs de koppigste persoon nieuwe inzichten te geven. Het is nogal nihilistisch om zo te denken, toch denk ik dat het de betere les zou zijn.

Sigrid: Zijn jouw draconische maatregelen dan ook het wegvagen van de mensheid?

Zadok: Eerder dat we meer crises kunnen verwachten. Al eeuwenlang loopt de mens rond alsof de aarde helemaal van hem is, maar we moeten hem wel delen met een andere wereld vol diersoorten die door ons gedrag uitsterven. We mogen dan de slimste zijn, we zijn ook de wreedste. En hebzuchtigste. Ik hoop gewoon dat we door de lockdown andere inzichten gaan krijgen. Ik vrees dat dat niet het geval zal zijn. En ja, daarom denk ik dat wij meer van dit soort crises kunnen verwachten.

Sigrid: Wat jij beschrijft is gedrag. Ja, op dit moment gedragen we ons wreed en hebzuchtig, maar dat hoeft niet zo te blijven. En ja, ik denk ook dat we dit soort crises nog vaker zullen tegenkomen, net zo lang totdat die inzichten geleerd zijn, dan zijn ze niet meer nodig. De geschiedenis herhaalt zich dus constant, want dat is de manier waarop wij kunnen leren. Elke dag is een kans. Dat is volgens mij het hele doel van het leven: elke dag de kans om iets te leren.

Karen: De geschiedenis herhaalt zich, maar de mensheid leert er nauwelijks van. Kijk naar de heksenvervolgingen, kijk naar oorlogen, kijk naar de gevolgen van de pestepidemie, de Spaanse griep. Neem Haïti, die is de economische gevolgen van de zware aardbevingen in 2010 nog steeds niet te boven. Worden zij geholpen? Nee. De mentaliteit die erachter zit, leidt onherroepelijk tot de dood van een ander. We vinden onszelf beschaafd en ontwikkeld, maar zijn we dat in feite wel?

Zadok: Ik denk ook dat het nodig is dat de geschiedenis zich herhaalt. Ik beschouw het als een spiegel die steeds voor onze neus opduikt. De herinnering die zegt: “Hou alsjeblieft op met je huidige levensstijl!”

Sigrid: Ik vind jullie erg negatief over de mens. Daar word ik wel een beetje verdrietig van, hoor.

Zadok: Ik heb nog hoop, maar ik vrees dat de realiteit anders zal zijn.

Karen: Er moet dan ook veel veranderen om de wereld leefbaar te houden. Ik eet vlees, maar heb geen geld om biologisch te gaan eten. Zonnepanelen, energieneutraliteit en een elektrische auto zijn voor mij onbetaalbaar, dus dat moet anders. Maar ook als het gaat om de dieren: geen ganzen vergassen om vliegtuigen te kunnen laten opstijgen, geen herten afschieten omdat er toevallig te veel rondlopen en vooral geen wilde dieren doden voor trofeejacht. Om maar wat te noemen. Eerlijkere en rechtvaardigere beslissingen nemen, waarvan de allerarmsten ook profiteren.

Zadok: Ja, dat. We moeten goed nadenken over onze relatie met de natuur. Als wij de aarde anders behandelen, zou dit al zo ontzettend veel schelen. Maar daar is wel een hele cultuuromslag voor nodig, een compleet wijzigen in ons denken.

Sigrid: Dat klinkt allemaal een stuk redelijker dan “laat de mens maar uitsterven”. Ja, ik denk ook dat we het anders moeten doen, maar wat ‘het’ is, dat weet ik dan weer niet precies. En ik denk niet dat het radicaal gaat, maar geleidelijk. De mentaliteitsomslag zie ik overal om me heen wel langzaam doordringen. Iedereen heeft wel een idee van ‘het moet anders’, maar niemand weet hoe.

Zadok: Nou ja, het zou niet meer om valuta moeten gaan, om beurskoersen en zo voorts. Er moet meer nadruk op de natuur komen en hoe we harmonieus met de natuur kunnen samenleven. Hetzelfde geldt trouwens ook voor onszelf. Het individualisme zou moeten plaatsmaken voor meer gemeenschapsgevoel.

Karen: Helemaal mee eens, Zadok!

Sigrid: “The need of the many outweighs the need of the few.” Zoals Spock het zou zeggen. Toch heb je al die individuen nodig om een gemeenschap op te bouwen. Ik denk dat de oplossing ligt in zoiets simpels en tuttigs als “samen delen”. Er is voldoende voedsel voor 8 miljard mensen, maar dan moet je dat wel eerlijk verdelen over de wereld.

Karen: Als dat zo zou zijn, zou dat een beginnetje kunnen zijn.

Sigrid: Maar even wat anders. Fantasize is een website voor verbeeldingsliteratuur, voor speculatieve literatuur. Hoe kunnen schrijvers en lezers in dit genre bijdragen aan deze discussie? En is het wel hun taak?

Karen: En of het hun taak is, daarom zijn wij met dit debat begonnen, toch? Laten we de “dystopische” of “post-apocalypsiche” verhalen eens nemen. Die nemen een vlucht en ik begrijp dat maar al te goed. In elk van die verhalen staat voorop dat de menselijke natuur voornamelijk gedijt op macht, terreur en bezit.Er zijn voorbeelden te over: Book of Eli, Mad Max, Beyond Thunderdome, Divergent, Land of the Dead, Doomsday, Waterworld. Om er een paar te noemen. Ik kan pagina’s lang doorgaan.

Zadok: The Stand, 28 Days Later, The Day after Tomorrow, 2012, het hele universum van Lovecraft…

Karen: De Apocalyps is booming business.

Sigrid: En jullie denken dat dat komt door de huidige situatie in de wereld?

Karen: Ja, jij niet dan?

Sigrid: De tijd is rijp voor dit soort verhalen, blijkbaar. Dat wil zeggen dat mensen erg somber zijn over de toekomst. Bang zijn. Maar er zijn altijd al apocalyptische verhalen geweest. De eerste en bekendste uit het boek Openbaringen van de Bijbel, natuurlijk. Al deze verhalen vergroten onze diepste angsten uit en geven een “worstcasescenario” weer. Daar kun je over nadenken.

Karen: Of je erop voorbereiden, zoals het Pentagon heeft gedaan.

Zadok: O ja, die heeft een scenario klaarliggen voor als er zombies komen.

Sigrid: Ja hoor. Tuurlijk.

Karen: Echt waar. En als zelfs het Pentagon zich daarmee bezig houdt, dan houden ze, al is het achter de schermen, of ludiek, toch wel degelijk rekening met zulke scenario’s.

Sigrid: O, ik weet alweer waar dat over ging. Dat was toch niets meer dan een oefeningetje in “out of the box”-denken voor de Pentagonmedewerkers. Dat is dan helaas weer met schreeuwerige koppen in de krant gekomen of op CNN als “Pentagon maakt noodplan voor zombieaanval”. Maar laten we het nu niet méér maken dan het is. Wat ik nog zeggen wilde: je kunt nadenken over dystopische en post-apocalyptische verhalen en ze zijn goed voor een leuke omzet, maar het tegendeel is ook booming business. Sprookjes, romantische komedies, feelgoodfilms. Zeker nu, las ik in het NRC, willen mensen iets luchtigs en positiefs zien.

Karen: Hun kop in het zand steken.

Sigrid: Tegenwicht bieden aan negativiteit. Evenwicht, weet je wel. Uit die utopische of feelgoodfilms spreekt hoop. In moeilijke tijden heb je hoop nodig om te kunnen overleven. En er zijn ook genoeg verhalen en films met een positieve insteek. The Dark Crystal, Lord of the Rings, Star Trek (de gewone tijdlijn, dan), zelfs Star Wars, waarin toch vooral neerkomt op een gevecht tussen goed en kwaad en waarin het goede overwint. Wat wij ons als schrijvers van verbeeldingsliteratuur moeten afvragen is: ga ik in op de angst of geef ik de mens hoop. En vooral, waarom maak je die keuze? Dat lijkt me een interessante discussie.

Karen: Concluderend kunnen we dus zeggen dat wij als redactie totaal andere meningen hebben. Sigrid is veel te lief voor de mensheid, ik ben misschien te streng en Zadok zit er wat tussenin, maar we kunnen wel samenwerken en we vinden elkaar in de onderwerpen die we hier uitdiepen.

Sigrid: Eenheid in verscheidenheid. Het thema van mijn leven.

Zadok: Ik ben sowieso iemand die overal wel een “tussenmening” over probeert te hebben, toch ben ik geneigd meer Karens kant op te gaan. Waarom? Kijk naar de geschiedenis. De oorlogen. De mens is in mijn ogen een zeer (zelf)destructief wezen. Ik wil wel graag optimistisch zijn, al vind ik dat niet altijd even gemakkelijk.

Sigrid: Ik denk dat we elkaar scherp houden, want ik ben wel kritischer gaan kijken naar mijn eigen positieve wereldbeeld. Ben ik niet naïef? Klopt het wel wat ik zie? Daar denk ik zeker over na. Tegelijkertijd is ook een bewuste keuze van mij om me te richten op wat goed gaat in de wereld. Ik ben er namelijk van overtuigd dat de “basistoestand” van de mens liefde is. Alles wat daar vanaf wijkt, valt op. Daarom werken verhalen over gelukkige mensen ook niet. Er moet altijd “iets” gebeuren, wil het interessant worden. Je kunt als lezer, of gewoon als mens, dan het idee krijgen dat alles in de wereld maar slecht is. Dat is niet zo.

Zadok: Daar heb je helemaal gelijk in, Sigrid. Ondanks mijn gekleurde blik zie ook ik dat het (soms) goed gaat. Maar ik blijf er ook bij dat het slechte uiteindelijk domineert. Misschien is dat ook wel goed, ergens. Goed en slecht kunnen niet zonder elkaar.

Wil je meer artikelen uit deze Special lezen? Klik hier voor het overzicht.

© 2020-2024 Fantasize

You cannot copy content of this page