web analytics
donderdag, maart 28

Fantasize Special – De rol van de vrouw: “En thuis heb ik er nog vijf!” – Hoe de gelijkheid tussen man en vrouw begint met sterke rolmodellen

door Sigrid Lensink-Damen

Lang geleden liep er eens een vrouw op straat en zij duwde een kinderwagen voort. Naast haar liepen twee of drie, misschien wel vier kleine kinderen met haar mee; haar eigen en een paar buurtkinderen. Voorbijgangers staarden haar aan, of misschien stopten ze wel om naar haar om te kijken. De vrouw rechtte haar rug, stak haar borst vooruit en haar kin in de lucht en riep hen bits toe: ‘En thuis heb ik er nog vijf!’

Deze anekdote is waargebeurd. Hij bestaat in verschillende versies, maar de bitse uitspraak is steevast het hoogtepunt van het vertelde. De vrouw in dit verhaaltje is dan ook niemand minder dan Alberta Theodora Maria (Dora) Damen-Stokman, mijn oma. Denk er een achterhoeks accent bij, een mooie, maar pittige donkerharige vrouw met even donkere priemende ogen, een stevige tred en je hebt een beeld van mijn grootmoeder. Ik herinner me haar vooral staande in de keuken van haar Apeldoornse huis, ruw rukkend aan het hengsel van de koffiemolen of samen met mijn tantes piepers jassend en lachend. En ik herinner me hout, want ik kom uit een timmermansfamilie. Houten schrootjes aan de muur, houten vloer, houten plafond, houten tafel en stoelen waar je een houten kont van kreeg. De stoelen staan nu bij mij thuis. De koffiemolen trouwens ook.

Gelukkig
Het actieve vrouwenkiesrecht bestond nog niet toen mijn oma in 1905 in haar wieg lag. Dat kwam pas in 1919. Toen mijn oma in 1937 trouwde, was ze nog handelingsonbekwaam volgens de wet; pas in 1956 werd die wet afgeschaft. Mijn oma heeft twee wereldoorlogen meegemaakt, heeft acht kinderen op de wereld gezet, die overigens alle acht nog leven, moest keihard werken in een eigengebouwd huis, kinderen opvoeden, de was doen, piepers jassen, schoonmaken en later nog meer toen ze kamers ging verhuren om nog een beetje extra geld binnen te schrapen. Ze stierf in 1991, vlak na de val van de Muur en het uiteenvallen van de Sovjetunie.

“Ze was gelukkig, maar moe. ‘Sluit mij maar op, tussen zes plankjes’, zei het mooie meisje uit Wehl, heel realistisch,” zo staat te lezen in een herinneringsboek aan een familiereünie in 2008. Ze was gelukkig! Maar dat kán toch helemaal niet in een tijd dat vrouwen structureel als minderwaardig werden behandeld? Op zijn minst had ze moeten rebelleren tegen haar man, had ze haar beha aan de wilgen moeten hangen, of feministische leuzen moeten roepen. Toch?

© Hadi Slash via Pexels

Emoties
De emoties lopen meestal sterk op als het over de rol van de vrouw in de maatschappij, in de geschiedenis of in de kunstuitingen gaat. Ook op de redactie van Fantasize steeg de (digitale) temperatuur toen we over dit thema brainstormden. “Waarom zijn superheldinnen altijd zo schaars gekleed?”, klonk het dan. Of: “Kan de vrouw geen andere rol hebben dan ‘dame in nood’, prinses of koffiejuffrouw?” En: “Die lijst met vrouwelijke helden in folklore, mythen en sagen is wel heel kort, zeg!” Met andere woorden: je wordt met de clichés in de genreliteratuur om de oren geslagen en ook in de echte wereld is de ongelijkheid tussen man en vrouw akelig tastbaar en zichtbaar. Natuurlijk moeten deze zaken op een of andere manier worden rechtgezet.

Hoe een vrouw zich vóélt onder deze omstandigheden, is een heel ander verhaal. Dat weet je zo op het eerste gezicht niet. En het een (het feit van de ongelijkheid) gaat met het ander (het gevoelsleven) een eigenaardige relatie aan: want om in actie te komen moet je je eerst onderdrukt, achtergesteld, onderbetaald en minderwaardig voelen. Dat vind ik een valkuil. Het bestendigt namelijk de slachtofferrol, het stimuleert denken in termen van “de man tegenover de vrouw” en werkt polarisatie in de hand. Maar ja, een gelukkig mens zul je niet op de barricades vinden en als je iets wilt veranderen, moet je wat.

Slachtofferrol?
Ik heb vaak het idee dat de hele discussie over de ongelijkheid tussen man en vrouw vanuit deze slachtofferrol wordt ingestoken. “Kijk naar Eva, lees wat Thomas van Aquino over vrouwen zegt! De vrouw wordt al sinds mensenheugenis als minderwaardig afgeschilderd!” Ja, en? Dat is het probleem van de mensenheugenis. Ik voel me er niet door aangesproken, want ik ben vooraleerst een mens. A human being. Ik ben geen slachtoffer. Ik ben een zelfbewuste vrouw met keuzevrijheid. Ik ben nooit onderdrukt, als minderwaardig behandeld. Ik ben nooit uitgelachen omdat ik een vrouw ben. Nooit heb ik tegenwerking ervaren bij het bereiken van doelen, alleen maar omdat ik een vrouw ben.

Heb ik geluk gehad? Misschien. Het is eenvoudig omdat ik sterke rolmodellen had. Mijn oma was het toonbeeld van hoe je binnen de kaders van een tijdperk, een wet of een mores in een samenleving je waardigheid kan behouden: “En thuis heb ik er nog vijf!” Dat zeg je niet als je je een bibberige Wendy voelt. Integendeel, daaruit klinkt trots en strijdvaardigheid. Het is een verbale tik op de vingers van de bemoeiallen en moraalridders. Het is een geuzenleus! Deze houding heb ik niet alleen bij haar, maar ook bij de meeste andere vrouwen in mijn omgeving ervaren. En dat terwijl mijn moeder gewoon moest stoppen met werken toen ze mij verwachtte.

Rolmodellen
Deze rolmodellen zijn belangrijk. Een meisje heeft niet alleen goede rolmodellen in haar omgeving nodig, ook in de media is het handig dat er voorbeelden zijn waaraan ze zich kan optrekken. Maar het is niet zaligmakend, zoals de huidige tijdgeest ons wil doen voorkomen. Een pittige oma in een meisjesleven kan evenveel betekenen als een personage in een boek, film of serie, misschien wel meer. Mijn oma gaf het goede voorbeeld door gewoon haar leven te leiden. En ja, haar karakter had daarmee te maken: ik had geen knuffeloma. De generatie van mijn ouders streed voor vrijheden waar mijn oma geen tijd voor had, met als grootste goed: keuzevrijheid.

Belangrijk in de strijd tegen ongelijkheid tussen man en vrouw, zijn je eigen houding en gevoeligheid hiervoor. Niet iedere vrouw kan haar schouders ophalen over het kinderlijke tiet-kontbeeld dat er van haar geschetst wordt. Niet iedere vrouw heeft de luxe te kiezen voor een leven dat zij voor ogen heeft. Er zijn wel degelijk vrouwen die onderdrukt, verminkt, mishandeld, misbruikt en als minderwaardig worden behandeld. Voor die vrouwen ga ik graag op de barricades staan, want er is één cliché over de vrouw dat ik graag in stand houd: wij zijn sociale wezens en wij zorgen voor elkaar.

 

© 2020 – 2024 Fantasize & Sigrid Lensink-Damen

You cannot copy content of this page