web analytics
vrijdag, maart 29

Special Tijdreizen: Column – De zeven stadia van paradox-psychose

(volgens het Commissiehandboek, hoofdstuk 27, sectie 3b)

Door Sigrid Lensink-Damen

Als je naar het verleden gaat reizen, krijg je onherroepelijk te maken met tijdreisparadoxen. Een overzicht aan de hand van de zeven stadia van paradox-psychose zoals die in The Umbrella Academy worden opgesomd.

1. Ontkenning
Dezelfde materie (bijvoorbeeld: jij, maar dan in verschillende tijdversies) kan niet dezelfde ruimte innemen op hetzelfde tijdstip. Dat is een natuurwet, die ruimte was namelijk al bezet. Als jouw huidige zelf naar een tijdstip in het verleden reist, waar jouw jongere zelf zich op dat moment bevindt, krijg je een paradox. Paradoxen mogen niet in de theoretische natuurkunde, omdat die het idee van een allesomvattende theorie ondermijnen.
Dus, als jouw huidige zelf toch probeert om persoonlijk een boodschap te bezorgen bij jouw jongere zelf, dan krijg je een explosie. Of je bestaat ineens niet meer (maar welke versie dan?). Of je krijgt een discussie als deze:
‘Hoi.’
‘Hoi.’
‘Leuk je te ontmoeten, je lijkt wel een beetje op me.’
‘Ik ben jou, alleen dan 20 jaar ouder.’
‘Waar…’
‘Zeg maar niets, ik weet precies wat je gaat zeggen, want ik heb herinneringen aan dit gesprek. Je zegt: Waarom ben je hier? Ik zeg: Ik heb een boodschap voor je. Jij: O? Ik: Ja, ga niet werken bij Commissie.’
Maar omdat dit gesprek nog niet heeft plaatsgevonden (je jongere zelf moet het nog meemaken en een herinnering eraan krijgen), kun je jezelf niet waarschuwen en omdat je jezelf niet kunt waarschuwen, kun je je eigen advies niet opvolgen. Je gaat werken bij de Commissie uit The Umbrella Academy met als gevolg dat je leert tijdreizen en jezelf kunt waarschuwen.
Met dit gegeven is ook gespeeld in de aflevering Blink van de serie Dr. Who. Iets met een cultvideo, een script en tijdenergie-etende standbeelden, aka The Wheeping Angels.

2. Jeuk
Sinds er in de natuurkunde serieus wordt nagedacht over de gevolgen van tijdreizen, zijn de paradoxen in drie categorieën ingedeeld: zo heb je ‘inconsistente gevolgslussen’, ‘consistente gevolgslussen’, ‘bootstrap-paradoxen’ en ‘parallelle universa’.
In Back to the Future ontstaat er zo’n inconsistente gevolgslus. Marty reist terug naar 1955 en zorgt er per ongeluk voor dat zijn ouders elkaar bijna niet ontmoeten, zodat hij langzaamaan verdwijnt. Dit kan niet. Ten eerste kun je niet geleidelijk verdwijnen, net zoals je niet een beetje dood kunt zijn. Ten tweede, Marty bestaat omdat zijn ouders elkaar hebben ontmoet, zijn getrouwd en kinderen hebben gekregen. Hij kan niet teruggaan en zijn eigen bestaan wissen, want dan zou hij niet bestaan en dan is er niemand om zijn ouders uit elkaar te houden, waardoor Marty gewoon geboren wordt. Deze onlogica staat beter bekend als de ‘grootvaderparadox’.

O, en nog even dit:

3. Extreme dorst en urineren
Stel dat het Marty toch was gelukt om zijn ouders niet verliefd op elkaar te laten worden, maar dat zijn moeder verliefd werd op hem. En dat hij met haar kinderen kreeg. Hoe zit het dan met het DNA van Marty? Als hij terugreist in de tijd, is hij een mix van zijn moeder en zijn vader (namelijk de man met wie zijn moeder oorspronkelijk trouwde) en als hij met zijn eigen moeder zichzelf krijgt, zou hij (als zoon) een mix moeten zijn van zijn moeder en zichzelf. Maar uit welk DNA bestaat dat ‘zichzelf’? Dit heet een informatie-paradox, ook wel ‘bootstrap-paradox’ genoemd.
Een ander voorbeeld, zelfde paradox. Stel je reist naar de toekomst en steelt een briljant idee van een beroemd wiskundige. Je geeft dit inzicht aan een jonge student in je klas en later blijkt dat hij de beroemde wiskundige was van wie je het idee stal. Wie heeft het oorspronkelijke briljante idee verzonnen? Dit ‘zelfstandig bestaande idee’ creëert de paradox.

4. Overmatige winderigheid
Een ander probleem dat direct optreedt als je naar het verleden gaat reizen, is de omkering van oorzaak en gevolg, met het gevolg dat het gevolg de oorzaak kan zijn van het gevolg. Zo kun je in theorie zijn aangekomen voordat je bent vertrokken, om de schade te voorkomen die je zou berokkenen als je aankwam in het verleden, máár jouw vroegere aankomst (namelijk vóór je daadwerkelijk bent vertrokken) is de schade die je zou gaan beperken door terug te reizen in de tijd (kortom: pffffff, inderdaad, stadium 4). Het gevolg ‘terugreizen in de tijd’ is de oorzaak geworden van de reden dat je terugreist in de tijd. Dit heet in de wiskunde en wiskundige natuurkunde een CTC, een closed timelike curve, ofwel: een gesloten tijdachtige kromme. Ik verzin het niet.

5. Acute paranoia
De Terminator-films staan bol van de paradoxen. De meest in het oog springende zijn: Skynet (een kunstmatige intelligentie met moordneigingen) stuurt zijn Terminator terug in de tijd om Sarah Connor te vermoorden, zodat zij de rebel John Connor niet kan krijgen. John Connor stuurt een van zijn soldaten terug naar het verleden om Sarah te beschermen. Het blijkt zijn vader te zijn. Daar zit dus al een oorzaak-gevolglusje, maar dan. De mechanische Terminator verliest een arm, waarmee een tech-bedrijf uiteindelijk Skynet ontwikkelt. Een regelrechte ‘informatieparadox’, want wie ontwikkelt dan de oorspronkelijke Skynet die boosaardig wordt? Wat er ook gebeurt in de films, er worden steeds Terminators naar het verleden gestuurd. De een nog geavanceerder dan de ander, maar wat is de reden dat ze terugkomen? De oorzaak is immers in film 2, 5 of 3 geëlimineerd: Connor, John of Sarah of allebei, de ‘goede’ Terminator-roestbak van een Schwarzenegger óf een vriendje of vriendinnetje zorgen er steeds voor dat Skynet niet wordt ontwikkeld. Waar komen die Terminators dan vandaan? Wie bouwt ze en met welke kennis?

6. Buitensporig zweten
Het kan ook kloppen, zo’n tijdreisfilm. In 12 Monkeys schijnen er geen paradoxen te zitten, tenminste niet van het informatiesoort. In 2035 wordt James Cole teruggestuurd naar het jaar 1996, waar hij informatie moet verzamelen. Dit kan, want Cole verandert niets in het verleden. De informatie bestond al in 1996 en het verzamelen is alleen maar om te reconstrueren door wie, waar, wanneer en hoe een dodelijk virus is losgelaten op de wereld. Het feit zelf blijft ongemoeid. Dat Cole steeds dezelfde vrouw tegenkomt, die zich om hem bekommert (er gaat natuurlijk iets verkeerd tijdens het terugsturen en dus moet hij twee keer), is meer dan toeval. De film begint namelijk met een nachtmerrie die hij al heel zijn leven heeft: hij ziet als 10-jarige een man sterven op het vliegveld en precies die vrouw die hij als teruggestuurde volwassene steeds tegenkomt, is erbij. Ik verwijs je naar de paradox van jezelf tegenkomen…

© Hedwig Oudendorp-Damen

7. Moordlust
Ben je al murw? Krijg je al zin mij te vermoorden? Wacht daar even mee. Kijk, de natuur schijnt er alles aan te doen om paradoxen te voorkomen en tijdreizen onmogelijk te maken. Een van die oplossingen heeft Stephen Hawking ontdekt: het chronologiebeschermingsprincipe. Reizen naar het verleden is namelijk niet mogelijk, daarvoor zou je allerlei natuurwetten moeten schenden zoals sneller gaan dan het licht. Kan niet. Punt.
‘Nou,’ zegt een andere natuurkundige, Novikov genaamd, ‘je kunt best terugreizen naar de tijd van je opa, alleen heb je daar niet zoveel aan. Als je terugreist, kun je niets wijzigen, want alles ligt vast. Dat alles vastligt, komt omdat de geschiedenis zich al heeft gevormd en wat zich gevormd heeft kan volgens de natuurwetten niet wijzigen.’ Zie hier Novikovs Wet van Behoud van Geschiedenis. Je kunt je grootvader in het verleden niet vermoorden, want de geschiedenis moet behouden blijven en er zullen mechanismen in werking treden om te voorkomen dat je je grootvader vermoordt. Je schiet mis, je mist de afspraak, je staat in de file, je glijdt uit over een bananenschil en valt. In de natuurkunde heet het optreden van dit mechanisme dan ook ‘Bananenschilmechanisme’.
Een derde antwoord op jouw moordlust is: ga je gang. Doordat jij je opa vermoordt, ontstaat er een parallelle tijdlijn, waarin jij dus niet geboren wordt. Dit is geen trucje uit het tijdreishandboek van de Commissie, maar een theorie van David Deutsch, een natuurkundige die kwantumcomputers ontwikkelt. Hij gelooft stevig in de meerwereldentheorie.

Deze oplossingen zouden het medicijn tegen paradox-psychose moeten zijn. Wat je overhoudt is iets wat alle mensen die zich met tijdreizen bezighouden, krijgen: knallende koppijn.

 

© 2020 – 2024 Fantasize, Sigrid Lensink-Damen & Hedwig Oudendorp-Damen

You cannot copy content of this page