Door Ninja Paap-Luijten

‘Waarom is het zo moeilijk? Omdat het verleden niet veranderd wíl worden?’
‘Er is iets wat niet veranderd wil worden. Daar ben ik vrij zeker van.’
Uit: 22-11-1963, Stephen King

Wat als
Dat denken we allemaal weleens. Wat als ik op die dag ergens anders was? Wat als ik op die dag via een andere route was gereden? Wat als …
Stephen King gaat daar in 22-11-1963 een stapje verder mee. In dit lijvige boekwerk reist hoofdpersoon Jake Epping terug naar het verleden, waar hij een monsterlijke ‘wat als’-situatie gaat onderzoeken: wat als Kennedy niet wordt vermoord?

Al Templeton is de man die Jake wijst op het bestaan van het ‘konijnenhol’ – de plek waar heden en verleden elkaar aanraken. Het hol zit in zijn eethuis, in de bijkeuken. Stap je erdoorheen, dan kom je terecht in september 1958.
Al heeft tegen die tijd al aan den lijve ondervonden dat het verleden niet veranderd wil worden. In eerste instantie ging hij vooral naar het verleden om daar goedkoop inkopen te doen; gehakt uit het verleden, gekocht tegen prijzen uit het verleden, kon hij goed gebruiken voor de hamburgers in zijn eettent. Pas later kreeg hij het idee om wat langer te blijven. Lang genoeg om dingen te veranderen. Het verleden bleek echter weerbarstiger dan hij had gedacht – dat wil niet graag veranderd worden. In het verleden wordt Al ziek, waardoor hij noodgedwongen teruggaat naar het heden.
In het heden zijn er zoals altijd slechts twee minuten voorbijgegaan, maar zelf is hij dan vier jaar ouder geworden. Dat laatste tripje heeft hem een dodelijke ziekte en vier jaar van zijn leven gekost. Zelf gaat het hem niet lukken om te doen wat hij wilde doen. Dus schakelt hij Jake Epping in.

Elke keer is de eerste keer
Al legt uit dat het verleden een ‘reset’ krijgt, elke keer als je opnieuw door het konijnenhol gaat. Elke keer als je naar het verleden reist, kom je uit op dezelfde dag, op dezelfde plek in 1958. Je kunt er zolang blijven als je wilt, maar als je terugkeert, ben je altijd twee minuten weggeweest.
Toch reset niet álles zich. Als je geld uit het verleden meeneemt naar het heden, of gehakt, dan gaat dat ook daadwerkelijk mee. Neem je een dollar mee uit 1958, dan heb je in het heden een dollar. Ga je terug naar 1958, dan kun je daar echter exact diezelfde dollar opnieuw krijgen, zónder dat de eerder verkregen dollar uit het heden verdwijnt. Het verleden reset zich dus, maar waarom verdwijnt dat geld dan niet uit het heden?

‘Geld komt terug. Het blijft, hoe vaak je ook gebruikmaakt van het konijnenhol.’
We hadden dat al besproken, maar ik kon het nog steeds niet helemaal bevatten.
‘Ja, al is het daar ook nog steeds – een volledige reset, weet je nog wel?’
‘Is dat geen paradox?’
Uit: 22-11-1963, Stephen King

De tegenwerking van het verleden

De ‘wat als’-kwestie is een bekende. De vraagstelling die wij in Nederland vast weleens hebben gehoord, is: ‘Wat als je naar het verleden kon en Hitler kon vermoorden, zou je dat dan doen?’ Voor Amerikanen is de moord op Kennedy waarschijnlijk de bekende ‘wat als’-kwestie.

Jake is gewaarschuwd door Al. Het verleden is weerbarstig, dat laat zich niet zomaar aanpassen. Toch gaat Jake het uitproberen. Jarenlang vertoeft hij in het verleden. Hij zoekt daar werk, wordt verliefd en houdt Lee Harvey Oswald, de vermoedelijke moordenaar van Kennedy, scherp in de gaten. Dood die man meteen, reis terug en kijk of het gewerkt heeft, zou je denken, maar zo eenvoudig ligt dat niet. Het is immers niet honderd procent zeker dat Oswald echt de moordenaar is. Jake wil niet de verkeerde vermoorden.

Het verleden vecht terug. Als Jake iets wil veranderen, gebeuren er vreemde dingen. Hij wordt ziek, zodat de toiletpot zijn grootste vriend wordt, of hij krijgt een lekke band, of het verleden werpt een boom over de weg heen. Het is een soort ultieme Murphy’s Law: alles wat fout kan gaan, gaat fout. Hoe groter de verandering, hoe harder het verleden tegensputtert. De moord op Kennedy voorkomen is, uiteraard, een gigantische verandering.

Moet je het verleden veranderen?
Zonder al te veel te spoileren, blijkt dat het niet zo’n best idee is om het verleden te willen veranderen. Je weet niet wat de gevolgen voor het heden zijn. In dit verhaal komt het er ook op neer dat de balans wordt verschoven, waardoor de gevolgen extra hard aankomen. Het draait dus niet alleen om actie-reactie, maar vooral om actie-reactie-bijverschijnselen.

Misschien is het heden zo gek nog niet. We moeten het er nu eenmaal mee doen. Je zou soms misschien wel wensen dat je het verleden kon aanpassen, maar wat als dat slechts rampzalige gevolgen zou hebben? En wat als je dat dan níét kunt resetten? En daarmee zijn we weer terug bij de vraag waarmee ik dit artikel opende: wat als …

Fantasize Service: koop het boek bij Bol.com