web analytics
vrijdag, maart 29

Bespreking: The Terminator

Door Sigrid Lensink-Damen

De een vindt het een stel matige films met een plot dat op zijn minst enkele gaten vertoont, de ander is er idolaat van. Hoe het ook zij, over The Terminator valt veel te vertellen. Een duik in de wereld van.

Rupsbanden denderen over een veld vol skeletten, overal laservuur van langzaam rijdende machines. Dan de overgang naar een gele vuilniswagen, waarin de chauffeur de schrik van zijn leven krijgt als er na onverklaarbare bliksemschichten en een fel licht een naakte man is verschenen. Zo begint de eerste van de in totaal zes Terminator-films.

Het is 1984, het hoogtepunt van de Koude Oorlog, acteur Ronald Reagen is president in Amerika, in de Sovjet-Unie sterft partijsecretaris Andropov, Tsjernenko vervangt hem. Als hij een jaar later sterft, komt Mikhail Gorbatsjov aan de macht. De wereld is in de greep van de MAD-doctrine, wat staat voor Mutually Assured Destruction, ofwel ‘wederzijds verzekerde vernietiging’. Het is het militaire kernidee dat de Koude Oorlog stabiel houdt. Miljoenen doden door een nucleaire aanval wordt in deze doctrine als bijkomende schade gezien. Nederland besluit 48 Amerikaanse kruisraketten te plaatsen. Computers, logge apparaten aan snoeren en met dikke monitors, zijn in opmars. Internet staat in de kinderschoenen, maar deze twee zaken beangstigen mensen net zo zeer als een nucleaire vernietiging. Het is tegen deze achtergrond dat The Terminator uitkwam en dat verklaart meteen de duistere setting vol verderf en verwoesting, maar ook de verhaallijn met een kunstmatige intelligentie die ‘ontwaakt’, oftewel bewustzijn krijgt. Naast zes films is er een tv-serie geweest en zijn er talloze boeken en strips op deze franchise gebaseerd. Ik baseer me in deze bespreking alleen op de films.

De verhaallijn van The Terminator (1984) gaat als volgt: een robot met menselijke huid – de Terminator (Arnold Schwarzenegger – Last Action Hero, Conan the Barbarian, Red Sonya, Predator) – wordt door de kunstmatige intelligentie Skynet vanuit het toekomstige 2029 teruggestuurd naar het verleden (1984) om Sarah Connor (Linda Hamilton – Children of the Corn, King Kong Lives, Last Action Hero) te vermoorden, zodat haar zoon John Connor niet geboren kan worden en er geen verzetsleider in de toekomst is. Het verzet uit de toekomst komt hier achter en stuurt Kyle Reese (Michael Biehn – The Seventh Sign, The Abyss, Aliens) naar het verleden, die Sarah moet beschermen. Een race tegen de moordmachine volgt, Reese en Connor proberen hem de baas te worden, raken stapelverliefd en als de Terminator eindelijk vernietigd is, blijkt Connor zwanger te zijn.

Hoewel The Terminator niet de eerste film is uit de geschiedenis met het concept tijdreizen (The Time Machine is bijvoorbeeld van 1960), is hij wel een van de bekendste en heeft hij de aanzet gegeven voor vele andere films met tijdreizen. Na The Terminator kwam in 1985 Back to the Future uit, om een voorbeeld te geven. Het probleem met plots die gebaseerd zijn op tijdreizen is dat alle verschillende tijdlijnen secuur in de gaten moeten worden gehouden. Wat zijn de gevolgen als Sarah Connor blijft leven en haar zoon geboren wordt? En hoe kun je een zoon krijgen van een toekomstige soldaat als die toekomst niet meer bestaat omdat Sarah goed beschermd is? Nog fundamenteler: hoe kan het eigenlijk dat er een toekomst is waarin de mensheid wordt vernietigd, als de vader van de verlosser nog niet is geboren? In The Terminator wordt er losjes omgegaan met de consequenties van tijdlijnen, tijdreizen en eventuele plotgaten, wat blijkt uit de vervolgfilms.

In The Terminator 2 – Judgement Day (1991) is John Connor (Edward Furlong – Pet Sematary II, The Green Hornet, Brainscan) 12 jaar en voorbestemd om de wereld te redden, maar door de acties in de vorige film is de vernietiging van de mensheid afgewend. Toch? Nee. Opnieuw komt er een Terminator (een nieuwe versie met vloeibaar metaal, gespeeld door Robert Patrick- The Faculty, From Dusk till Dawn, Last Action Hero) uit de toekomst om de 12-jarige John te vermoorden. Ook komt de Terminator uit film 1 (Schwarzenegger) terug, maar nu met een nieuwe programmering, dus hij is ‘goed’. John wordt effectief beschermd, de vloeibare Terminator wordt vernietigd. Dit plotje wordt herhaald in The Terminator 3 – Rise of the Machines (2003). Een vrouwelijke Terminatrix (Kristanna Loken – Ring of the Nibelungs, Mortal Kombat: Final Battle), eveneens van vloeibaar metaal, is gekomen om Kate Brewster (Claire Danes – Princess Mononoke) te vermoorden, want zij is de toekomstige vrouw van John en de kinderen van het stel zijn belangrijk in het verzet. De (steeds ouder wordende) T800 (Schwarzenegger) komt weer terug om Kate te beschermen. En, ach, omdat het moet, ook John.

Als in de eerste film het noodlot van de mensheid effectief is afgewend, hoe kan het dan dat er toch een allesvernietigende AI wordt gebouwd? Afgezien daarvan, waarom wint een roestbak als een T800 het steevast van een geavanceerde machine die kan ‘morfen’ (veranderen) in allerlei gedaanten? Die vrijwel onverwoestbaar is? Ergens klopt daar ook iets niet, tenzij Skynet wil dat het vernietigd wordt, wat weer onlogisch is met het uitgangspunt dat Skynet de mensheid als de grootste bedreiging van zijn bestaan ziet.

Afgezien van deze plotgaten, die natuurlijk al uitentreuren zijn geanalyseerd door de fans, haters en filmkenners, zijn de special effects een stuk overtuigender. Hierin zien we niet alleen een voortschrijdend proces in filmtechniek, ook begint de thematiek van de film te veranderen. De basis blijft hetzelfde (AI vernietigt mensheid, mensheid vecht terug onder de hoede van een charismatische leider), de invulling begint langzaam te verschuiven. In film 1 was het messiasplot overduidelijk: niet Sarah Connor redt de wereld, nee, haar zóón, die niet voor niets de initialen J.C. heeft meegekregen. Voor de atheïsten onder ons: John Connor is Jezus Christus en Sarah is de heilige maagd Maria. In de jaren 90 komt een scenarioschrijver daar niet zomaar meer mee weg en is daar de Terminatrix, die de kopstukken van het verzet komt vermoorden. Helaas is het weer een baarmoeder die bescherming verdient en niet de vrouw die hem toevallig heeft. Daarvoor moeten we wachten tot film 6.

Ook het “fin de siècle-gevoel” dat overduidelijk aanwezig was in film 1, verwatert in deel 2 en 3. In 1989 viel de muur, in 1991 stortte de Sovjet-Unie ineen. In heel de jaren 90 beleefden we een economische bloei zonder weerga en zette er een soort mentale dooi in, die in de jaren nul van het nieuwe millennium weer langzaam verdween. Alles kon, alles mocht, totdat het ineens niet meer kon en mocht. Zulke processen gaan geleidelijk. De dreiging van kunstmatige intelligenties en nucleaire oorlogen werkt dan ook niet meer in films 2 en 3. Hier gaat het meer om de personen en om het kat-en-muisspel tussen de verschillende soorten Terminators. Schwarzenegger is sinds film 2 de ‘good guy’ en de grapjes en oneliners uit die film komen tot vervelens toe terug in de vervolgen.

Een afwijkend plot heeft The Terminator 4 – Salvation (2009). Het is 2018, de toekomst. John Conner (Christian Bale – Batman Begins, Reign of Fire, Dark Knight Rises ) is inmiddels weer tien jaar ouder dan in film 3, zijn vrouw (Bryce Dallas Howard – Twilight, The Village, Pete’s Dragon) is zwanger. Deze film wijkt af van het stramien van de voorgaande drie films. Het is meer een oorlogsfilm dan een toekomstdrama. Het thema hier is het redden van Kyle Reese (Anton Yelchin – Odd Thomas, Star Trek, Fright Night), die een tiener is en nog Johns vader moet worden. De rol van redder neemt Markus Wright (Sam Worthington, Avatar, Clash of the Titans) op zich, een man die in 2003 ter dood werd veroordeeld en zijn lichaam ter beschikking stelde aan Cyberdyne Corporation, het bedrijf dat Skynet heeft ontwikkeld. Als Wright wakker wordt in 2018, vraagt hij zich af wat hij moet doen en komt door een reeks toevallige ontmoetingen bij John Connor terecht. Als na een explosie blijkt dat hij een metalen skelet heeft, wantrouwt iedereen hem, totdat hij voorstelt om Reese te gaan redden. Saillant detail: de oude T800’s komen even in beeld en dit is een digitaal bewerkte versie van de naakte Schwarzenegger uit film 1. Toen deze film in 2009 uitkwam, was Schwarzenegger gouverneur van Californië en mocht zijn medewerking niet verlenen, maar gaf wel toestemming voor de digitale versie van zichzelf. Het is het enige moment waarop Schwarzenegger in beeld komt en de continuïteit met de vorige en volgende films gewaarborgd blijft.

Deze film is de enige die met summiere kennis van de voorgaande Terminators op zichzelf bekeken kan worden. Er wordt niet gegoocheld met plotwendingen en tijdsprongen. Connor is niet eens dé messias, maar een soldaat in het grotere geheel. Heel verfrissend. In Salvation wordt een poging gedaan om te onderzoeken wat het is om menselijk te zijn. Ben je nog een mens als je een skelet van metaal hebt? Door zichzelf voor Connor op te offeren, geeft Wright daar het antwoord op, een in mijn ogen nogal clichématig Amerikaans moralistisch-sentimenteel antwoord, maar toch. Het verhaal past binnen de filmgeschiedenis bij films zoals Saving Private Ryan (1998) en Behind Enemy Lines (2001) en veel minder bij de Terminator-franchise. Geen gelikte vloeibare Terminator te vinden. Wel een beetje jammer dat de vrouwen in deze film alleen maar met vochtige ogen naar de mannen mogen opkijken en zwanger mogen zijn.

The Terminator 5 – Genisys (2015) grijpt weer terug op films 1 tot en met 3. Kyle Reese (Jai Courtney – Alita: Battle Angel, Suicide Squad, Divergent) wordt teruggestuurd. Op het moment dat hij naar 1984 verdwijnt, ziet hij hoe John Connor (Jason Clarke – Dawn of the Planet of the Apes, Winchester, Pet Sematary) wordt overmeesterd door een ‘iets’ (Matt Smith, bekend als de elfde Dr. Who). Reese komt dan ook in een nieuwe versie van 1984 terecht. Vanaf hier volgt het bekende stramien, alleen nu met de rollen omgedraaid. Sarah Connor (Emilia Clarke, bekend van Game of Thrones) is nu degene die Reese redt en wel met haar eigen Terminator (Schwarzenegger), die ze Pops (jakkes!) heeft genoemd. Die kwam toen ze negen jaar was en een vloeibare Terminator haar ouders had vermoord. Samen moeten ze de strijd aanbinden tegen een gecorrumpeerde John Connor en Skynet, die zich heeft vermomd als het nieuwste digitale speeltje van de mensheid: Genisys. Reese krijgt nu de taak om de toekomst af te wenden. Gewaagde stap om de messias in een duivel te veranderen, maar of het ook werkt? Nee, wat mij betreft. Het doet geforceerd aan.

Het is ironisch te noemen dat een film over een geavanceerd computersysteem dat de mensheid uitroeit alleen kan worden gemaakt met een geavanceerd computersysteem voor de special effects. De doorontwikkeling van deze tak van de filmindustrie is goed te zien in de Terminator-delen. Was het metalen skelet van de Terminator in 1984 nog een houterig bewegende animatie, de latere special effects zijn echter steeds beter geworden en overtuigen. Mooi is hoe er uit allerlei pixels iets van een mens wordt geprojecteerd dat Skynet zelf blijkt te zijn. Knap is hoe John Connor het magnetische veld van een MRI-scanapparaat op maximum probeert te evenaren en een zwart spoor achterlaat terwijl hij loopt. Evenredig met het verbeteren van de special effects neemt de diepgang van de verhaallijn af. Film 5 is een dieptepunt in dit opzicht. Blijkbaar is het een vast gegeven dat er een kunstmatige intelligentie als Skynet ontstaat. En blijkbaar moet je Connor heten om die te kunnen vernietigen. Ook al ben je ‘overgenomen’ door datzelfde Skynet. Nee. Vijf keer nee.

Tot slot is er The Terminator 6 – Dark Fate (2019). Flashback naar film 2. John Connor (12) wordt alsnog vermoord door een ‘slechte’ Terminator (Schwarzenegger) en laat zijn moeder ontroostbaar achter. In het heden komt de geaugmenteerde mens Grace (Mackenzie Davis – Blade Runner 2049, The Turning) uit de toekomst om Dani Ramos (Natalia Reyes – Running with the Devil) te beschermen tegen de Rev-9 (Gabriel Luna – Agents of SHIELD), een geavanceerde Terminator met vloeibaar metalen skelet en allerlei verbeteringen. Zo kan hij zich in tweeën splitsen. Sarah Connor (Linda Hamilton, gerimpeld, grijs en geweldig) redt beide dames van deze Rev-9 en dan zoeken ze bescherming bij degene die Connor steeds berichten stuurt met coördinaten waar Terminators verschijnen, zodat ze hen kan vernietigen. Lang verhaal kort: de beschermer blijkt Carl te zijn, ofwel de Terminator die John Connor heeft vermoord, eveneens gespeeld door Arnold Schwarzenegger en eveneens met rimpels en grijs haar. Dani Ramos is nu niet de moeder van de verzetsleider, maar van het verzet zelf. Een hele verbetering op feministisch gebied, hoewel de plotgaten ook hier het verhaal weer afzwakken. Hoezo heeft Connor geen wapens uitgevonden om die vloeibare slechteriken mee uit te schakelen? Hoezo kan alleen de T800 (nóg ouder, nóg roestiger) dat? Waarom volgen we weer het bekende verhaaltje met dat er iemand beschermd moet worden en offert de beschermster zich weer op? Waarom zien we niet het verhaal van Connor ná de moord op haar zoon, hoe ze in haar woede en verdriet verdrinkt, totdat ze sms’jes krijgt met een plaats en tijd en blijkt dat daar Terminators verschijnen. O ja, hoe zit dat? Waarom moeten er steeds nieuwe Terminators komen als de toekomst al vijf keer is veranderd?

The Terminator vormt niet alleen voor zijn eigen universum een inspiratiebron, vele andere verhalen zijn er schatplichtig aan, met als voorbeelden The Matrix (1999), Looper (2012), I, Robot (2004). Ook binnen Star Trek tapt men uit hetzelfde vaatje, zoals de nieuwe serie Star Trek Discovery bewijst. Die recycledrang zie je ook bij andere verhaalwerelden, zoals die van koning Arthur, of de sprookjes rondom Assepoester en Sneeuwwitje. Blijkbaar geven deze iconische vertellingen zo veel ingangen voor weer nieuwe legendes, met steeds weer een nieuwe focus op een ander aspect binnen het thema, dat er een caleidoscoop aan verhalen ontstaat. In het geval van The Terminator kun je je afvragen of het bekende stramien gehandhaafd moet blijven, maar toch biedt de plot op zich invalshoeken genoeg om verder te onderzoeken (het tijdreizen, het ontstaan van de AI, Sarah Connor en haar queeste tegen de Terminators, om er een paar te noemen) en antwoorden te vinden op de vragen die ik hierboven opwerp. Als we één ding hebben geleerd van de Terminator-saga dan is het wel: “I’ll be back.”

Bronnen:

https://www.historischnieuwsblad.nl/star-wars-een-sprookje-van-reagan/
https://nl.wikipedia.org/wiki/1984
https://www.breitbart.com/entertainment/2019/11/03/biggest-dumbest-woketard-plot-hole-in-terminator-dark-fate/
imdb.com
https://www.gamesradar.com/terminator-timeline-explained/

Fantasize Service: Koop de Terminator films bij Bol.com

© 2020-2024 Fantasize

You cannot copy content of this page