'Einde van de Mensheid'- Special: Bespreking '12 Monkeys'

Door Zadok Samson

12 Monkeys speelt zich af in de verre toekomst waar een geheimzinnig virus het menselijk ras grotendeels heeft weggevaagd. Een handjevol overlevenden is ondergronds gegaan en wordt streng bewaakt door een kleine groep wetenschappers. James Cole (Bruce Willis – The Sixth Sense, Die Hard), één van de overlevenden, is door de wetenschappers als “vrijwilliger” uitgekozen voor een levensgevaarlijke, maar noodzakelijke missie. Hij moet door de tijd reizen om informatie over het virus te krijgen. Met deze informatie denken de wetenschappers het vaccin te kunnen creëren. Maar omdat tijdreizen met kinderziektes kampt komt James niet in het juiste jaar terecht. Het virus begon zijn dodentocht in 1996, hij belandt in 1990.

Door zijn volhardende roep over een niet bestaand virus wordt James in het gekkenhuis gegooid. Hij komt onder behandeling van Kathryn Railly (Madeleine Stowe – Short Cuts, The General’s Daughter), die het vage gevoel heeft hem ergens van te kennen. Ook ontmoet hij de losgeslagen patiënt Jeffrey Goines (Brad Pitt – Seven, Fight Club – in één van zijn beste rollen), een raaskallende idioot die er zo zijn eigen ideeën over de maatschappij op na houdt; fuck het kapitalisme, fuck de harteloze mens! Omdat James zijn missie wel moet volbrengen, dwingen de wetenschappers hem opnieuw tot tijdreizen tot hij wél in 1996 belandt. Tussen de schermen door worstelt hij met een terugkerende droom waarin hij als klein jongetje op een vliegveld getuige is van hoe een man wordt doodgeschoten en een vrouw op die man afrent. Waar komt die droom vandaan? Het voelt zo echt, heeft hij dat ooit echt meegemaakt?

De film is geregisseerd door Terry Gilliam, bekend als de animator van komediegroep Monty Python, waarvoor hij de meest uitzinnige animaties verzorgde. Zijn cartooneske regiestijl komt in 12 Monkeys goed naar voren. Hij houdt de camera schuin en zoomt extreem in op gezichten. Gilliam wil de toenemende waanzin van James zo goed mogelijk in beeld brengen en slaagt daar erg goed in. De film voelt onrustig, bij vlagen wat psychedelisch. Daarnaast zorgt hij er wonderwel voor dat het complexe script overzichtelijk blijft. Er gebeurt erg veel in 12 Monkeys en er lopen veel kleurrijke personages rond, het is nooit onduidelijk in welk jaar James zich bevindt of wat er precies aan de hand is.

Scenaristen David en Janet Peoples (die zich baseerden op de kortfilm La Jetée van Chris Marker en ook meeschreven aan Blade Runner) zorgen ervoor dat 12 Monkeys ook nog even wat filosofische thematieken aanstipt. Wat tijdreizen met iemand doet, bijvoorbeeld. Als James in 1990 belandt, is dat dan wel de échte wereld, de realiteit? Of is het een illusie omdat het al geweest is? De grootste prestatie van het duo Peoples is dat ze de kijker achterlaten met antwoorden die niet helemaal sluitend zijn. Zeker de finale is heerlijk ambigue en biedt genoeg stof tot discussie.

De interessantste vraag die 12 Monkeys stelt is of James’ poging om het virus bij de bron te stoppen niet bij voorbaat is mislukt. Hij geeft zelf aan dat de toekomst niet veranderd kan worden. Dat hij alsnog een poging doet zou kunnen staan voor de koppige houding van de mens. Het is de ultieme hang naar controle, om het lot te beïnvloeden. Maar wat als het lot zich niet laat beïnvloeden? Dat wij moeten accepteren dat iets eenmaal is gebeurd en wij geen keuze hebben dan ermee te leven? Je bent geneigd parallellen te trekken met de huidige corona-crisis, waarin wij te maken hebben met een onzichtbare vijand die zich voorlopig niet laat temmen. Dat hebben wij nu te accepteren, alle goede maatregelen ten spijt.

Wil je meer artikelen uit deze Special lezen? Klik hier voor het overzicht.