Door Karen van den Andel
In mijn hoofdredactioneel van 16 december 2022 schreef ik al over de hypocrisie van religie. Het doet me pijn om opnieuw over een onderwerp van absoluut onrecht in de pen te moeten klimmen, want nu gaat het eigenlijk om een aanval op onze (verbeeldings)literatuur en de auteurs hiervan.
Toen ik in 2017 de eindverandwoordelijkheid over Fantasize op me nam, wilde ik nog dat het platform zo veel mogelijk apolitiek zou blijven. De overname speelde op het hoogtepunt van de Zwarte Piet-discussie, maar mijn standpunt bleef. In plaats van over Zwarte Piet te schrijven, wijdden we een artikel aan Krampus. En dat werkte.
Maar nu is er iets veranderd, ook bij Fantasize. De situatie rond Pim Lammers dwingt ook mij om een kant te kiezen en dat zal ik doen.
Cancelling is een mooi woord voor schrappen, annuleren, intrekken, afschrijven, afwimpelen, te niet doen. Annuleren kun je ook zien als uitschakelen, dat veruit geen mooi woord is, maar toch moeten we het beestje gewoon bij de naam noemen, want wat er nu in Nederland gebeurt is een hele ernstige ontwikkeling.
Hoofdredacteuren hebben de verantwoordelijkheid altijd onpartijdig te publiceren, aan waarheidsvinding te doen en altijd, maar dan ook altijd, neutraal en genuanceerd te blijven. Wat ik nu zie gebeuren is dat populisme en (rechts)extremisme steeds meer een podium en stem krijgen in onze algemene media. Wanneer zijn redacteuren sensatie boven neutraliteit gaan zetten?
We moeten er nu mee ophouden om populisme een podium te geven, dit bedreigt de vrijheid van meningsuiting, voedt angst met als gevolg het cancellen van een jonge auteur. Waar houdt dit op?
Waarom trekt onze politiek een grens? Waar blijven de juridische stappen en onderzoek naar rechtsextreme partijen en groeperingen? We weten nu dat de bedreigers van Lammers door het OM worden onderzocht, maar wat gebeurt er met de opruïers zelf? Gaan die gewoon ongestraft door, want: ‘vrijheid van meningsuiting’ of nog erger, ‘vrijheid van religieuze standpunten’? Ik heb hier een dubbel gevoel bij, want opruïng en (poging tot)aanzetten tot geweld is nog steeds echt strafbaar in Nederland. Wat ik in de tussentijd wel zie gebeuren is de poging van D66 om een gevraagd verbod op Forum voor Democratie, maar de partij krijgt alleen maar kritiek omdat zij ook medeverantwoordelijk zijn voor het verdwijnen van het adviserend referendum en ik snap de vergelijking. Maar we moeten nu ook naar de praktijk gaan kijken; er is een enorme tweedeling ontstaan waarin (vrijwel) geen concrete stappen worden genomen om dit opgelost te krijgen.
Ook onze overheid is hier debet aan, kijk maar naar het Farmers Defence Force (FDF): waarom wordt een club als deze op juridisch gebied geen strobreed in de weg gelegd, terwijl een Extinction Rebellion op elke mogelijke manier het demonstreren moeilijk wordt gemaakt? En dus krijgen mensen met dubieus gedachtengoed steeds meer grip op onze maatschappij en het denken. Het woord ‘onderbuik’ valt op social media te pas en te onpas, door mensen die zich tegen dit enge gedachtengoed verzetten. Maar zij krijgen weinig voet meer aan de grond, omdat grote groepen ongeremde en (veelal) niet onderlegde mensen zich meer en meer roeren.
In principe heb ik weinig moeite met gelovigen. De groep die ik echter wel als bedreiging voor de maatschappij en het geschreven woord zie, zijn de extremisten, de fundamentalisten, maar zeker ook de bekeerlingen dan wel de ‘hergeborenen’. Een van deze ‘hergeborenen’ is de frontman van Civitas Christiana, die aan het voorfront van de hetze tegen Lammers staat. Juist vanuit deze hoek worden de gerichte aanvallen op onze maatschappij, cultuur en nu ook literatuur georganiseerd en uitgevoerd, vaak met behulp van mensen die zich meer en meer laten voeden door clickbait-sites. Ik ga geen voorbeeld sites noemen, omdat ik hier stellig niet naar wil verwijzen.
Ik ben geen ethicus of filosoof, maar ik heb wel grenzen die ik aan ethiek toets dan wel koppel. Vind ik dat organisaties zoals de Jehova’s Getuigen, Gezin in Gevaar en Civitas Christiana verboden moeten worden? Ja. Vind ik dat politieke partijen als SGP, CU, FvD, Ja21 en PVV uit de Kamer verwijderd moeten worden? Ja. Waarom? Omdat deze partijen van het schrappen, te niet doen, afschrijven, demoniseren van andersdenkenden een norm hebben gemaakt. In dit geval vind ik lik-op-stukbeleid passend en terecht. Of pak de groepering zelf juridisch aan omdat ze opruïen en dus aanzetten tot geweld. Wat is het anders, dan dat na zo’n ‘petitie’ van Gezin in Gevaar Lammers gewoon bedreigd wordt? Of het FDF, die in mijn ogen rechtstreeks verantwoordelijk is voor het feit dat enkele terreurboeren op de stoep van onze ministers dan wel kamerleden stonden?
Dat uitschakelen gebeurt nu ook met onze schrijvers. En waar gaat het in feite over? Lammers is homoseksueel en schrijft in 2005 in volwassen literatuur over een grooming-situatie. Fundamentalistische groepen en denkenden buitelen nu over elkaar heen om ‘onze kinderen te beschermen’ tegen ‘dit soort boeken en mensen’. Maar laat ik hierover nu de olifant in de porseleinkast loslaten: waar denken deze figuren het recht vandaan te halen om onze schrijvers de les te gaan lezen over misbruik van kinderen? Als het gaat om écht, structureel en bewezen misbruik van kinderen en/of jongeren, gaat het hierover in de religieuze bolwerken niet al decennialang fout? Op het moment dat je deze groepen hierop aan probeert te spreken blijft het angstig stil.
De reden dat ik als hoofdredacteur van een platform over sciencefiction, fantasy en horror reageer moet duidelijk zijn: als de literatuur in Nederland niet meer veilig is, hoe vergaat het dan met de schrijvers van de verbeeldingsiteratuur? Ik schreef eerder al dat sciencefiction, fantasy en horror een vrijhaven moeten zijn. Gaat dat nog lukken als zij ook schrijven over misstanden, soms zelfs zonder filter, gêne en zeker met ernstig grafisch verbeeldingsvermogen en zij in staat zijn afschuwelijke zaken te verbeelden. Betekent dat dat zij, net als Lammers, deze situaties ondersteunen en onderschrijven? Nee.
Wij schrijven met de achterliggende bedoeling bewustzijn te creëren en tot nadenken aan te zetten. Ook voor een grote groep schrijvers telt dat hetgeen ze schrijven ook als verwerking bedoeld kan zijn.
Maar ik zie het nog echt gebeuren dat zo’n groep die nu verantwoordelijk is voor de huidige opruïng, het niet kan laten op te roepen tot mogelijk nog heftigere verketteringsacties tegen “onze” groep nicheschrijvers, zodra deze in hun vizier komen. Ik vrees het ergste, al hoop ik natuurlijk van niet.
Los van hoe ik nu over J.K. Rowlings uitspraken ten opzichte van de transgenders denk, moeten we niet vergeten dat vanuit (extreem)religieuze partijen de hetze rond de Harry Potterboeken ontstond. Ook Salman Rushdie bleef religieuze vervolging niet bespaard en Lale Gül werd in Nederland door extremen onder druk gezet. Ik ben pisnijdig over deze ontwikkelingen.
Waarom worden (rechts)extremistische schrijvers en/of auteurs niet op dezelfde manier uitgeschakeld? Het antwoord is simpel. Mensen hebben een keuze om deze schrijfsels niet te lezen. Velen kiezen er dan ook voor om zich op andere (verbeeldings)literatuur te richten en dat kan. Er is een enorm aanbod in oude en nieuwe boeken. Het populistische wordt dan ook veelal genegeerd en dat mag.
Je hoeft dus ook echt niet elk boek dat er bestaat te lezen, dat is onmogelijk. Je hoeft ook niet elk boek waar je niet achter staat te lezen, dat is onredelijk. Maar meeliften op een ongefundeerde en inhoudsloze hetze als je de inhoud niet of nauwelijks kent, is compleet stompzinnig. Lees dat boek dan wél, ga in gesprek.
Voel je je angstig over zaken die in het nieuws komen of boeken waarvan jij denkt dat ze te ver gaan? Laat je informeren.
Maar houd op met meeroepen als je als volwassene nooit verder bent gekomen dan avi 5 of als je de lessen begrijpend lezen en/of tekstverklaren op de middelbare school structureel hebt overgeslagen.
Mijn boodschap nu is griezelig eenvoudig: schakel het populisme uit. Wij zijn met meer, dus laat je stem horen.
Aanvullend: net toen ik deze opinie voor eindredactie instuurde kwam in het nieuws dat de Britse uitgeverij van Roald Dahl zijn boeken gaat aanpassen om kwetsende taal uit te filteren. De reuring die hierover ontstond vind ik terecht, want ik vind dat iedereen die een boek leest zelf de verantwoordelijkheid heeft om een mening te vormen over de inhoud. Wederom krijgt hier een kleine groep met de grootste mening die feitelijk nergens over gaat grip op onze (verbeeldings)literatuur. Dit moet stoppen en wel direct.
Mijns inziens helpt een steunbetuiging in de krant niet, hoe goedbedoeld ook. Wat wel wat zou losmaken is dat elke schrijver bij deze ontwikkelingen een grens trekt en zegt: tot hier en niet verder. Hoe? Door niet te accepteren dat er in hun werk wordt gerommeld, met uitzondering van een goede eindredacteur die het vak van redigeren serieus neemt. En zelfs dat zou en mag niet gebeuren zonder instemming. In het geval van Dahl, die overleden is, hebben de erven zicht waarschijnlijk teveel laten beïnvloeden door negatief sentiment, waar ook zij tegen op hadden kunnen treden. Maar dat terzijde.