Op 5 december vindt het jaarlijkse Sinterklaasfeest plaats. Jarenlang is Zwarte Piet gedurende dit feest de trouwe hulp geweest van de Goedheiligman. Achter het verhaal van Zwarte Piet gaan in sommige landen echter duistere figuren, zoals de angstaanjagende Krampus schuil. Zwarte Piet lijkt zijn oorsprong te vinden in de Perchta-traditie, waaraan ook de Krampus verwant is. Fantasize zocht het uit.
Door Chris de Boer
Perchta
Goed om te weten is dat de rol van Zwarte Piet niet uniek is, schrijft Historiën. Op meerdere plaatsen in de wereld viert men Sinterklaas. De goedheiligman wordt praktisch altijd vergezeld door een hulp. De oorsprong van deze hulpen verschilt veelal, maar de meesten van hen lijken hun oorsprong te vinden in de Perchta-traditie (Perchta, een godin uit de Germaanse en Slavische mythologie, later zelfs door verhalenverteller Jacob Grimm gelinkt met de in heel Europa bekende Witte Vrouwen ofwel Witte Wieven). Perchta zou de verpersoonlijking van goed en kwaad zijn, te vergelijken met de rol van Zwarte Piet enkele decennia geleden. In veel gevallen gaat het om twee karakters in het bijzonder, namelijk Schiachperchten en de goede Schönperchten. Ze straft hard bij slecht gedrag door het brengen van nachtmerries, maar beloont daarnaast ook goed gedrag door het geven van spoelen en munten.
Populariteit
Rond de zestiende eeuw werd de viering van Perchta populair. Om de boze geesten en demonen te verjagen, trokken jonge mannen verkleed als Perchta in de decembermaand door de straten. De katholieke kerk probeerde deze Perchta-vieringen te verbieden, maar zonder echt veel succes. Later, in de 19e eeuw, groeiden de zogenaamde Perchtenläufen uit tot heuse evenementen. Nu nog leeft de traditie voort in met name Oostenrijk. Het feest mag dan wel gemoderniseerd zijn, maar de traditionele viering vindt op sommige plekken nog plaats.
Heidense gebruiken
Verwant aan de Perchta-traditie vindt de veruit imponerende Krampus zijn oosprong in ‘heidense gebruiken’. In de tijd van de inquisitie gold een verbod op het verkleed gaan als duivel, hieronder vielen dus ook bovengenoemde Perchta-vieringen; dergelijke uitingen werden zelfs bestraft met de doodstraf. In enkele gebieden zoals de Alpen-regio’s had de kerk onvoldoende macht om middeleeuwse gebruiken die men als heidens was gaan zien uit te roeien.
Krampus
De grote neef van Zwarte Piet is een beestachtige demon uit de folklore van de Alpen-regio’s. Ontstaan in de voorchristelijke tijd is hij, met zijn grote hoorns, scheve ogen, enorme kop en lange, puntige tong de ware nachtmerrie van elk kind rond december. Het woord is ontstaan uit het Oudhoogduitse woord voor klauw: Krampen. In de Alpen-regio is de Krampus de metgezel van Sinterklaas. Hij komt voor in onder andere Oostenrijk, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Italië en Tsjechië.
Stokken, kettingen en zwepen
Krampus straft stoute kinderen door met stokken te dreigen. Dit herkennen we van Zwarte Piet met zijn roede, maar Krampus gaat net iets verder, meldt de website Froot.nl. Hij gaat langs de deuren met stokken, kettingen en of zwepen. Daarnaast staat de beestachtige demon er om bekend achter vrouwen aan te gaan waarna hij hen met de korte roe op het achterwerk tikt. In andere verhalen wordt zelfs verteld dat hij, naast dat hij ook met de voor ons bekende zak werkte, ook kinderen geselde of probeerde te doden. Sinterklaas zou er echter voor zorgen dat Krampus de vrouwen en kinderen niets aan doet; uiteindelijk krijgen ze toch nog een cadeautje.
Anno nu
Anno nu zijn Krampus en Zwarte Piet aardig veranderd. Vroeger konden kinderen mee in de zak of sloegen de hulpjes nog weleens met een stok of roe, maar tegenwoordig laten beide karakters zich van hun goede kant zien en delen voornamelijk snoep en cadeautjes uit.
De tijd dat Krampus en Zwarte Piet boemannen waren ligt ver achter ons; inmiddels is in Nederland (en België) Zwarte Piet flink ter discussie komen te staan.