web analytics
donderdag, maart 28

Halloween Verdieping: Van geesten verjagen tot commercie

Door Zadok Samson

Het is weer bijna tijd voor Halloween, de enige feestdag waarop iedereen zich ongegeneerd kan verkleden als spook of monster. Omdat Fantasize dit moment niet voorbij wil laten gaan is er een special opgezet. Uiteraard schrijf ik daar ook iets voor, maar zocht alleen nog naar een goede invalshoek. Het is een breed onderwerp waarmee je alle kanten op kan. Toen ik besloot om de achtergrond van Halloween in te duiken, ontdekte ik dat het oorspronkelijke idee van deze viering door de jaren heen sterk is getransformeerd. Van origine was het ook een groots feest, maar lang niet zo commercieel als het tegenwoordig is.

Gekeken naar de oervorm kan het nog het best vergeleken worden met het Mexicaanse Día de los Muertos (“De Dag van de Doden”), wat meestal wordt gevierd op 1 en 2 november.  Ook dan wordt een soort Halloween gevierd, inclusief verkleedpartijen, waarbij de aandacht naar overleden dierbaren gaat. De bron van dit feest komt zeer waarschijnlijk uit de tijd van de Azteken, die hun koningin van de onderwereld, Mictecacihuatl, vereerden. Volgens de Azteken was het leven juist een droom die alleen gestopt kon worden via de dood. De dood was voor hen dus niet het einde, maar juist het begin. De Mexicanen hebben zich aan die filosofie gehouden, terwijl het Westen nog altijd de duistere kant van de dood benadrukt.

De Kelten hadden in de 16e eeuw een soortgelijke viering, al werden er geen onderwereldkoninginnen vereerd. Op 1 november, voor de winter aanbrak, vierden zij het begin van het nieuwe oogstjaar. Hun naam voor deze bijzondere nacht: Samhain. Het woord komt in alle waarschijnlijkheid van SamFuin, wat “november” betekent, en het einde van zomer aanduidt. Na de harde arbeid kon er even flink worden ontspannen met eten en drank.

Net als de Mexicanen geloofden de Kelten dat op die nacht de geesten terug zouden komen. Maar de Kelten geloofden ook dat niet alle teruggekeerde geesten goede bedoelingen hadden. Om nog maar te zwijgen over bosgeesten en andere bovenaardse schepsels. Naast het exorbitante banket moesten er daarom ook maatregelen worden getroffen. Om de demonen af te schrikken, verkleedden de Kelten zich met maskers en staken zij bieten en hooibalen in brand.

In de 19e eeuw begonnen de Ieren naar Amerika te emigreren. In eigen land heersten werkeloosheid en hongersnood, de Ieren koesterden de hoop om in Amerika een beter leven op te bouwen. Daar werd op 13 mei All Hallows Eve gevierd, ofwel: Allerzielen. Bedoeld om de doden te herinneren. Later werd door paus Gregorius IV de datum uit praktisch oogpunt aangepast naar 1 november. Zo’n 800 Kerken in Engeland en Duitsland vierden het namelijk al op die datum. Op 2 november was er dan Allerheiligen, waarbij de aandacht werd gericht op de heiligen van de Katholieke Kerk. Allerzielen viel nauw samen met het Ierse Samhain en gaandeweg versmolten deze twee feesten met elkaar. De naam verbasterde van All Hallows Eve tot het populaire Halloween.

De Kelten bleven vasthouden aan hun eigen tradities, waardoor Allerzielen wat veranderingen onderging. Zo gingen de Kelten langs de kerkhoven met voedsel, ervan overtuigd dat de terugkerende doden honger zouden hebben. De Kerk gaf toestemming om het voedsel aan bedelaars te geven, zodat er niets verspild zou worden bij de graven. Ook het gebruik van de pompoen is oorspronkelijk Amerikaans. De door de Ieren geliefde bieten waren in Amerika nauwelijks te krijgen. Pompoenen, daarentegen, wel.

Het echte idee achter Halloween is inmiddels vervangen door het feest zoals wij dat nu kennen. Plat gezegd, dat wat begon als een soort oud en nieuw, nu verworden is tot pure commercie. Logisch. Het is een globaal fenomeen waar echt wel aan te verdienen valt. In Nederland is het nog niet echt helemaal doorgedrongen, in Amerika worden nog altijd goede zakengedaan. Denk bijvoorbeeld aan de Saw­-franchise. Het was jarenlang traditie om met Halloween de nieuwste film in deze serie uit te brengen. En wat te denken van de horrorklassieker Halloween?  Dan worden ook nog hele pretparken tot horrorwereld omgetoverd .

Alle tradities die ermee samenhangen hebben hun betekenis grotendeels verloren, en zijn vooral bedoeld om de feestvreugde te verhogen. Voor de meer nuchtere Nederlanders is het waarschijnlijk niet meer dan een veredeld verkleedpartijtje. Ik zie het als een nacht fijn griezelen. Halloween is nu een vorm van escapisme, om even niet bezig te zijn met de dagelijkse sores, bedoeld als adrenalinekick. Voor één nacht kan je je, samen met heel veel andere feestvierders, onderdompelen in een fantasiewereld.

Ik had eerst een wat viezig gevoel bij die vercommercialisering. Van een prachtige, eeuwenoude traditie die was bedoeld om bijgeloof te bezweren, tot een snel draaiende geldmachine. Maar hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik mij realiseer dat er ook mooie dingen bij Halloween zijn gekomen. Als het commerciële aspect nooit zo zou zijn opgeblazen, had ik het waarschijnlijk helemaal nooit gevierd. Of überhaupt gekend. Kijk naar conventies, waar bezoekers over de hele wereld bij elkaar komen. Ja, Halloween is zijn echte gedachtegoed kwijtgeraakt. In plaats daarvan heeft het iets nieuws gekregen: het verbindt. Misschien is het dan nog helemaal niet zo gek geweest dat Halloween zo commercieel is geworden.

Geraadpleegde bronnen:

Death and the Afterlife. A Chronical Journey from Cremation to Quantum Resurrection, A Pickover, Clifford (2015)
http://samhain.webcastle.nl/geschiedenis.php

https://isgeschiedenis.nl/nieuws/oorsprong-van-halloween

https://www.reishonger.nl/bijzonder/mexico-viert-dag-van-de-doden-dia-de-los-muertos

Fantasize Service: Je kunt Death and the Afterlife op Bol.com kopen

© 2020-2024 Fantasize & Zadok Samson

 

You cannot copy content of this page