web analytics
donderdag, maart 28

Boekgesprek: Witruimte versus Zwartruimte

Door Sigrid Lensink-Damen en Ninja Paap-Luijten

“Zij was zijn zelfmoordmissie.” Zo begint het korte verhaal Witruimte van Jasper Polane, dat in 2019 de Edge Zero Award won voor het beste genreverhaal van de Lage Landen.
Dawud al-Harûn legt een bezoek af aan de heks Zahra in een Witruimte-versie, een soort geavanceerde augmented reality, van de vijftiende eeuw. In het Constantinopel van die tijdlijn woedt een strijd die alleen gewonnen kan worden als de gevreesde resetdemon C.A.D. wordt losgelaten op deze versie van de geschiedenis. Voor Dawud en het behoud van de (oorspronkelijke) geschiedenis is het van belang dat Constantinopel valt. Om de demon te ontketenen, moet de hoedster – de heks Zahra – een groot offer brengen, namelijk haar ware liefde vermoorden. Ze kan alleen niet liefhebben, daarom bewaakt ze deze demon. Dawuds missie lijkt bij voorbaat al mislukt, maar Zahra vergist zich in haar liefhebbende vermogens. Ze doodt Dawud en laat daarmee de resetdemon los op de virtuele realiteiten die over het echte Constantinopel liggen.

Gelaagdheid
Het boek Zwartruimte begint met het korte verhaal Witruimte, dat vooral van Sigrid lof krijgt.
‘Ik vind het terecht dat Witruimte de prijs won,’ zegt ze, ‘want dit verhaal is krachtig in opzet en bevat meerdere lagen, zoals Constantinopel meerdere realiteiten bevat.’
Ten eerste is er de Witruimte, een geavanceerde programmatuur waarmee gebruikers ongekende vrijheid hebben: ze kunnen reizen naar alle uiteinden van het universum, naar alle diepten van de tijd en ze kunnen alles beleven wat ze maar willen beleven. De Witruimte zorgt ervoor dat de oorspronkelijke geschiedenis blijft bestaan door er een augmented reality-laag overheen te leggen.
Ten tweede is er het tragische liefdesverhaal van Zahra en Dawud. Dat zijn vaak de mooiste liefdesverhalen.
Een verbinding tussen die twee lagen maakt Polane met een derde laag: symboliek en ideeën. Zahra vraagt zich af waarom Dawud zijn leven opofferde en langzaam dringt het tot haar door dat in een wereld van ongekende mogelijkheden ideeën het krachtigst zijn, krachtiger nog dan haar liefde en de resetdemon.
Polane verwoordt het zo: “Alles was mogelijk, de Witruimte had onbeperkt potentieel. Het was het blanke canvas wachtende op de schilder, de witte bladzijde in afwachting van de schrijver. Daarom waren ideeën belangrijker dan ooit. Ideeën, dromen, symbolen, ze waren de motoren achter de maakbare superrealiteit. Ze zwengelden het geheel aan.”

Houdt dit bijna literaire verhaal stand als er een roman van wordt gemaakt?

Zwartruimte van Jasper Polane, foto: © Sigrid Lensink-Damen

Ander universum
Zwartruimte gaat verder waar Witruimte stopt. Na de dood van Dawud trekt Zahra zich terug in haar sibbe en neemt de tijd om te rouwen. Ze blikt terug op haar jeugd en er wordt bekeken of ze voor de moord op Dawud gestraft moet worden. In haar dienstmeisje Silgya vindt Zahra een vertrouwelinge en vriendin. Zahra besluit in de Witruimte op zoek te gaan naar bewijs voor haar onschuld op de moord van Dawud.
Een tweede verhaallijn gaat over Tobias RGZ-193, een arbeiderskloon, die geestdodend werk doet aan een lopende band, maar doorkrijgt hoe de ingewikkelde werking van de fabriek in elkaar zit. Het is zijn vrijkaart uit het eentonige fabrieksbestaan: een knappe directrice onderkent zijn talent en neemt hem mee naar haar fractie, waar Tobias leert de Witruimte te programmeren. Zahra en Tobias ontmoeten elkaar een paar keer. Zahra leert dat bewijs afhangt van vele factoren en Tobias kiest ervoor zichzelf via de Witruimte te verrijken.

Verschillen
Zwartruimte leest als een spannend boek met een sciencefiction-setting en zoals altijd zijn de personages bij Polane sterk, vooral de vrouwelijke. Er zit vaart in het boek en de gebeurtenissen zijn afwisselend en spannend.
Ninja merkt op dat daarin meteen het verschil zit tussen Witruimte en Zwartruimte. ‘Waar het korte verhaal mysteries oproept en de lezer met vragen achterlaat, vult Polane met Zwartruimte de antwoorden in. Dat vond ik erg prettig.’
‘Ik had juist een rasechte roman verwacht, zeker na het korte verhaal Witruitme,’ zegt Sigrid. ‘Dat viel me wel een beetje tegen. De ontwikkeling die Zahra doormaakt in Witruimte, van niet kunnen liefhebben naar vertwijfeld achterblijven omdat ze haar geliefde heeft gedood, ontbreekt in Zwartruimte. Beide hoofdpersonen zijn vrij statisch; je weet wat je aan ze hebt en hoewel Tobias strikt gezien verandert van arbeider naar man met een bijna onbegrensde macht, maakt zijn karakter nauwelijks enige ontwikkeling door.’
Is dat erg?
‘Nee, absoluut niet,’ vindt Ninja. Wat haar betreft heeft Polane hier een uiterst vermakelijk, sterk geschreven verhaal neergezet. ‘Het is sciencefiction die de verstokte sciencefictionlezer met plezier zal lezen, maar die ook erg leuk is voor lezers die met dit boek hun allereerste sciencefiction te pakken hebben.’
Sigrid genoot ook van de thrillerachtige spanning, maar met het korte verhaal in gedachten vallen de personages een tikkeltje tegen. ‘Omdat het korte verhaal een toon en een bepaalde lijn uitzette, verwachtte ik dat daar in Zwartruimte een vervolg op zou komen. Dat bleek niet het geval te zijn. Zahra, die wel degelijk liefhad en nu rouwt, is met haar “ongevoelige” aard heel wat gevoeliger dan Tobias, die alleen maar aan zichzelf denkt. Dat is zo aan het begin van het boek en dat is nog steeds zo aan het eind van het boek.’

Toch doet de tegenstelling tussen Witruimte en Zwartruimte voor Sigrid en Ninja niets af aan beide verhalen. Je moet ze op hun eigen sterke punten lezen.
‘Zwartruimte roept wel degelijk vragen op,’ zegt Ninja, ‘al zijn ze anders dan de vragen die je na het lezen van alleen Witruimte zal stellen. Moet je de geschiedenis wel willen veranderen? En als je met de geschiedenis zou kunnen spelen, zonder dat de hoofdlijn wordt weggevaagd, zou je dat dan doen? De Witruimte is voor veel personen in deze wereld een bron van inkomsten, het morrelen aan tijdlijnen een verdienmodel. Mensen zijn niet altijd mensen, sommigen zijn drones met geavanceerde software die hen verplicht tot gehoorzamen, of met eenvoudige software, zodat ze nauwelijks boven hun voorgeschreven lot kunnen uitstijgen. Daarmee raakt Polane wel degelijk een diepere snaar: als je menselijke ‘drones’ creëert, heb je dan het recht om die als slaaf te gebruiken? Is zulke software in een alternatieve tijdlijn wel software, of heeft zo iemand ook gevoelens? Of rechten?’

Taal
Geldt dat ook voor de taal? Hebben Witruimte en Zwartruimte eenzelfde stijl, roepen ze hetzelfde gevoel op?
‘Nee, duidelijk niet,’ vindt Sigrid. ‘Witruimte is met meer zorg en aandacht geschreven, er is nagedacht over stijl, ritme en woordkeus. Het mysterieuze, het tussen de regels kunnen doorlezen is bij Zwartruimte vrijwel verdwenen; de taal voelt daar gejaagd aan, alsof de schrijver achter zijn eigen pen aanholde.’ Omdat Sigrid met Zwartruimte een vervolg of verdieping van Witruimte verwachtte, is dat een tegenvaller. ‘Polane doet wel zijn best om de zinnen mooi te laten klinken, maar in dit geval heeft het pageturner-gehalte de boventoon en zijn er vele slordigheden blijven staan.’
‘Soms stroken de gekozen woorden of formulering niet met de situatie of het personage,’ oordeelt Ninja. ‘Dat gaat vaak om hele kleine, subtiele dingen, waar de toon van de auteur afwijkt van de rest van het verhaal. Daar staat tegenover dat Polane ook laat zien hoe hij met de juiste woorden humor in het verhaal brengt – en dat is dan weer erg goed gedaan.’

Conclusie
Zwartruimte is een spannende sciencefictionthriller in het universum van Witruimte en biedt een op zichzelf staande leeservaring met een eigen stijl, een eigen set aan verdiepende vragen en eigen personages. Hoewel Sigrid liever had gezien dat Zwartruimte beter aansluit op Witruimte wat betreft stijl, toon en verdieping, heeft zij net als Ninja een leuk en vermakelijk boek gelezen. Zwartruimte is een aanrader binnen de Nederlandstalige sciencefiction.

 

© 2020 – 2024 Fantasize, Sigrid Lensink-Damen & Ninja Paap-Luijten

You cannot copy content of this page