web analytics
dinsdag, maart 19

Boekbespreking: Bloodchild – Octavia E. Butler

Door Sigrid Lensink-Damen

De Afro-Amerikaanse sciencefictionschrijfster Octavia E. Butler (1947 – 2006) is bekend om haar literaire verhalen en romans binnen het speculatieve genre. Ze won er prestigieuze Amerikaanse prijzen mee. In de bundel Bloodchild geeft ze na elk verhaal ook haar eigen kijk op de zaak.

Bloodchild is een verzameling verhalen die alle min of meer binnen het speculatieve genre vallen. Niet alle verhalen spelen zich af op afgelegen planeten of hebben bewoners van andere planeten op bezoek bij ons; er zitten ook verhalen tussen die op het eerste gezicht helemaal niet in de bundel thuishoren, als je er een strikte definitie van ‘genre’ op nahoudt.
Near of Kin is zo’n verhaal en gaat over niets meer dan over een dochter die het appartement van haar moeder leegruimt na het overlijden van de moeder. Intussen heeft ze een gesprek met haar oom. De spanning zit tussen de regels en in de gesprekken, het ‘wat als’-idee eveneens. Het geheel levert een verhaal op dat niet direct onder fantasy of sciencefiction te scharen valt, maar wel degelijk in de bundel thuishoort, al was het maar om de sfeer.

© Nikolas Coukouma, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons

Octavia E. Butler werd in 1947 geboren in Pasadena, Californië. Als kind was ze zeer verlegen en vond ze een uitlaatklep in lezen en schrijven. In de jaren zeventig lukte het haar om een paar van haar sciencefictionverhalen te verkopen en kon ze uiteindelijk leven van haar schrijfwerk. Ze schreef twaalf romans en veel korte verhalen. Ze won de Hugo Award voor Bloodchild en Speech Sounds en ontving in 1995 als eerste sciencefictionschrijfster een MacArthur Fellowship of Genius Grant, een flink geldbedrag voor mensen die “uitzonderlijk origineel zijn en toegewijd zijn aan hun creatieve bezigheden”.

Een van de thema’s die telkens terugkeren in Butlers werk, is ‘de Ander’, de buitenstaander, de vreemde(ling). Niet zelden gaat het om de relatie tussen een buitenaards ras en de mens, een relatie die problematisch, complex en genuanceerd is, in die zin dat er geen pasklaar antwoord wordt gegeven. Eerder schetst Butler een mogelijke gang van zaken.

Zo ook in het titelverhaal Bloodchild. Daarin leven duizendpootachtige aliens, de Tlic, samen met van aarde gevluchte Terranen in wat een symbiotische relatie lijkt. De jongen Gan, bijna volwassen, is de gezel van T’Gatoi, een wezen van plaatselijk statuur. Gan woont met zijn moeder, broers en zussen en T’Gatoi in een huishouden binnen een reservaat, waar ze hun leven zeker zijn en in redelijke welvaart kunnen leiden. Op de vooravond van zijn volwassenheid assisteert Gan T’Gatoi bij het verwijderen van zes of zeven larven uit het lichaam van een man die op hun stoep is achtergelaten. Zijn eigen Tlic kon niet voor hem zorgen. Wat volgt is een misselijkmakende en bloederige extractie van de larven uit de man. Gan twijfelt na dit gebeuren sterk aan zijn gekozen levensweg, hij zal immers de kinderen van T’Gatoi gaan dragen als hij volwassen is. Aan het einde van het verhaal neemt hij de zware maar liefdevolle beslissing toch voor dit levenspad te kiezen.

Net als Near of Kin is Bloodchild is geen doorsnee sciencefictionverhaal. In dit verhaal geen grootse gebaren met sneller-dan-het-licht ruimteschepen of een zoektocht naar nieuwe werelden omdat de aarde dreigt te ontploffen. Nee. Dit verhaal speelt zich geheel en al af rond het huis van Gan en gaat vooral over de relatie tussen de Tlic en Terranen. Is de Terraan wel of niet meer dan een huisdier? Een gebruiksvoorwerp? Een ‘means to an end’? Dat de relatie tussen deze twee zeer verschillende wezens problematisch is en niet zonder gevaren, staat buiten kijf. Hoe het verhaal zich ontwikkelt, biedt een indringende kijk in een samenleving op microniveau.
Het ontroerende en tevens verontrustende van Gan is dat hij tegelijkertijd walgt van zijn rol en hem ook niet wil laten uitvoeren door een ander: hij zal de larven dragen en steeds van top tot teen worden opengesneden om ze op tijd te verwijderen. Dat de Terraanse vrouwen worden gespaard, hoewel ze beter geschikt zijn voor het houden van larven, is omdat ze op die manier vrij zijn hun eigen kinderen op de wereld te zetten. Wreed of juist genadevol? Dat de Terranen onbevruchte eieren van de Tlic te eten krijgen die hen in een roes brengen, is om hen te binden aan de bij hen inwonende Tlic. Wreed of genadevol?

© Sigrid Lensink-Damen, eigen foto

Vaak is over dit verhaal gezegd dat het over de slavernij gaat. Gaat het niet, zegt Butler zelf in haar nawoord. Een heerlijk ontnuchterend antwoord. Want waarom zou een Afro-Amerikaanse vrouw altijd maar over slavernij moeten schrijven? Dat is een blik van een buitenstaander (‘de Ander’) die denkt iets te weten over het gevoelsleven van een Afro-Amerikaanse vrouw. Bloodchild is een verhaal dat ‘van binnenuit’ is geschreven, waarin er niet aangenomen wordt dat er zo en zo geregeerd wordt of gehandeld wordt op planeet x, maar waarin het leven daadwerkelijk beleefd wordt, ervaren wordt. Dit niveau aan inleving ontbreekt vaak bij het gemiddelde sciencefictionverhaal: het blijft meestal een kijk van buitenaf, een experiment. Butler wilde vooral onderzoeken of liefde overeind blijft in het vooruitzicht van de gecompliceerdheid van het volwassen leven en, zo schrijft ze in een levendige anekdote, om haar angst voor horzellarven te overwinnen, die eveneens in een gastlichaam worden gelegd en daar hun weg uitvreten als ze zijn uitgebroed. En een derde reden voor dit verhaal was dat Butler graag eens iets schreef over ‘mannelijke zwangerschap’.

Het mooie van literaire verhalen is, dat je er wel degelijk het thema ‘eigendom’ in kan ontdekken, maar dat is niet waar het verhaal direct over gaat. Het gaat er op de achtergrond over, over hoe een samenleving tot stand komt als er ineens vreemden neerstrijken. Hoe er een moeizame symbiotische status quo is ontstaan. De bundel zelf is het ontdekken meer dan waard, niet alleen vanwege het feit dat dit andersoortige verhalen zijn, maar ook om Butlers kijk op een samenleving, op de functie van taal, hoe ziekten invloed hebben op de beschaving en op menselijke gedragingen. Bloodchild van Butler een Literaire verhalenbundel, die zijn hoofdletter dik verdient en onmiddellijk naar het Nederlands vertaald dient te worden.

 

Dit blog verscheen eerder op Damenvaria en is met goedkeuring overgenomen.

 

© 2020 – 2024 Fantasize & Sigrid Lensink-Damen

You cannot copy content of this page