Door Jorrit de Klerk

Het was februari 2023 toen ik voor het eerst hoorde over de KRO-NCRV serie Arcadia. Zo was er een reusachtige set gebouwd, eentje in de categorie ‘on-Nederlands groot’, inclusief imposante metershoge en -lange videowall die deed denken aan wat er gebruikt wordt bij series als The Mandalorian. En dit was nog maar een van een hele rits bijzondere locaties van een heuse Nederlandstalige sciencefictionserie (!) die vanaf maart 2023 op televisie zou zijn te bewonderen. Een grootschalige Vlaams-Nederlands-Duitse coproductie én de allerduurste Nederlandstalige serie ooit, met een budget van (houd gerust de adem even in) één miljoen euro per aflevering? Eén miljoen euro budget voor een Nederlandstalige sciencefictionserie? Ik kon het nauwelijks geloven. Een traan van ontroering biggelde over mijn wang. Zulke grootste ambities van de Belgische producent Jonnydepony kon ik enkel toejuichen.
Toch?

Alle acht afleveringen van 45 minuten zijn ondertussen lineair op de Nederlandse en Belgische televisie uitgezonden. De eerste aflevering (op 19 maart) werd in Nederland bekeken door 536.000 kijkers en op 7 mei werd de serie afgesloten met 228.000 kijkers (men verloor onderweg > 300.000 kijkers). Non-lineair (lees: streaming) heeft de serie het beter gedaan en bereikte (begin mei) in zowel Nederland als Vlaanderen 1 miljoen starts.
De kritieken in de pers op de serie waren niet mals, alhoewel de Nederlanders iets positiever waren dan de Vlamingen. De makers waren natuurlijk flink teleurgesteld in kijkcijfers en reacties maar weigerden handen in eigen boezems te steken en schoven het vooral op … ja, waarop eigenlijk? De makers snapten het eigenlijk niet zo goed. Begreep de kijker hen niet? Kon men de serie niet vinden omdat het lineair op een verkeerd tijdstip was geprogrammeerd? Of was het toch weer dat vermaledijde sciencefictiongenre dat men had gekozen en waarvan iedereen toch weet dat je hier in de lage landen dat maar beter niet kan doen?
Die twijfel over het genre bij de makers was vooraf al evident, toen regisseur Tim Oliehoek bij Umberto vertelde dat het allemaal niet “te veel sciencefiction” zou zijn, want ja, was een argument: “Dát is afstandelijk.”

Korte inhoud
Maar laten we het verhaal van Arcadia eerst samenvatten. Spoilers ahead…

Er was eens een plek van onduidelijke grootte genaamd Arcadia, een soort bosrijke Bladerunner-achtige plek. Een plek waar men Vlaams en Nederlands spreekt. Een plek waarbij iedereen een score krijgt op basis van zijn inzet en leefpatroon. Hoe hoger je score, hoe meer voordelen, zoals een grotere woning, voorrang in het openbaar vervoer, of echte melk in plaats van poedermelk. Maar … als je score onder een bepaalde ondergrens zakt, wordt je bikkelhard Arcadia uitgezet. En (natuurlijk) is er een machtige en dreigende militair aandoende organisatie, genaamd het Schild, die de burgers scherp in de gaten houdt.
Oh, en dan vergeet ik nog te zeggen dat iedereen van 18+ een chip heeft in zijn hand krijgt geïmplanteerd die de gezondsheidswaarden van belang voor het puntensysteem registreert. En de toegevoegde trackingsmogelijkheden zijn natuurlijk ook handig. Fijne Big Brother-wereld toch? De naam Arcadia staat normaliter symbool voor een ideale en idyllische plaats, maar na drie minuten weten we als kijker dat deze plek ideaal noch idyllisch is. Dit is een overduidelijke dystopie.

Dan maken we kennis met de familie Hendriks, die als gehele familie de hoofdrol speelt. Dochter Luz (Lynn van Royen) valt onmiddellijk op: zij zit op het autistisch spectrum. Dan is er nog de vader (Gene Bervoets) en de moeder (Monic Hendrickx) en nog wat kinderen (waarover later meer). Het verhaal begint als deze familie onderweg gaat naar het verlovingsfeest van een van de kinderen.
De serie is nog nauwelijks 15 minuten bezig als het Schild, onder leiding van Regulator Marco Simons (Maarten Heijmans), een inval doet op het feestje en de hele familie Hendriks oppakt. Beschuldiging: sabotage door vader van het score-algoritme waardoor de score van Luz niet onder de 8 kon zakken.
Daarom wordt vader stante pede Arcadia uitgezet. De rest van de familie mag blijven, maar wel na een ernstige puntenaftrek. De fanatieke regulator Marco vertrouwt de achterblijvers echter niet en wil er alles aan doen om de rest van de familie ook buiten Arcadia te krijgen. Zelfs zijn baas, de acht maanden zwangere Lena Harms (Natali Broods) van het Vizier, kan hem niet beteugelen.

Vervolgens gaan we in de overige afleveringen de rest van de familie volgen. Dochter Milly (Abigail Abraham) is officier bij het Schild, en komt in gewetensnood als ze moet kiezen tussen haar ambitie en plicht versus de trouw aan haar familie. Dochter Alex (Melody Klaver) werkt ook voor het Schild en heeft dezelfde interne strubbelingen. Maar waar Milly zich laat overplaatsen naar de Veluwe (in de serie is deze locatie de grens van Arcadia) zodat ze op zoek kan gaan naar haar vader en dus voor haar familie kiest, neigt Alex meer naar haar eigen ambitie en het Schild en dreigt de band met haar familie te verbreken.
Dan is er nog dochter Hanna (Ellie de Lange) die in het ziekenhuis werkt en daar (meer) duistere (maar weinig verrassende) geheimen (nou ja, voornamelijk bevestiging van de oneerlijkheden) van Arcadia ontdekt.
Ondertussen blijft Marco zich vastbijten in zijn doel om bewijs tegen de familie te verzamelen, terwijl moeder Cato zuchtend en steunend alles met lede ogen aanziet terwijl haar score verder en verder zakt naar een waarde waardoor ook voor haar uitzetting dreigt.
Milly gaat al die tijd, samen met Schild-collega Rein (Thomas Ryckewart) keer op keer over de grens stiekem op zoek naar haar vader, en ontdekt een commune van verbannen ex-Arcadianen (deze alternatieve samenleving zag elke sciencefictionkijker of -lezer natuurlijk al van mijlenver aankomen).

Dan is er de verhaallijn van dochter Luz (en voor mij het enige lichtpunt in de serie). Terwijl zij door haar persoonlijkheid het meest ongrijpbaar handelt, voel je je als kijker emotioneel het meest bij haar betrokken. Dat iemand die anders is, zoals Luz, niet volledig mee kan doen in een maatschappij, is de enige thematiek die echt sterk en overtuigend voelt. Ook vormt zij in de loop van het verhaal een onverwachte band met regulator Marco, waardoor hier zich de enige échte interessante spanningsboog van de serie ontwikkelt.
Dochter Alex komt ondertussen terecht in een warrig complot jegens de vader van haar verloofde (u weet wel, van dat verlovingsfeest uit aflevering 1). Lena Harms wil namelijk dat Alex infiltreert bij de organisatie van haar schoonvader omdat het Vizier hem verdenkt van knoeien met de chips.

De serie kabbelt zo door en op het moment dat we het einde van aflevering zeven naderen, bekruipt je het akelige gevoel dat er geen tijd meer is voor grote plotwendingen of resoluties. Want uiteindelijk blijkt er nog een veel slechtere slechterik te zijn in de persoon van Klaas (Ronald Top), tussenpersoon tussen de Vader (de op afstand opererende en niet in beeld verschenen échte grote baas van Arcadia) en het Vizier.
En dan eindigt de achtste aflevering (Lena’s kind is ondertussen geboren, geen idee wat de onderliggende gedachte daarvan was) en blijven we na een klein schokeffect met één of twee vragen zitten, die we veel liever in aflevering twee hadden gesteld, in plaats van deze ellenlange opbouw naar aflevering acht en de ontdekking dat de makers blijkbaar nog minimaal een tweede seizoen nodig blijken te hebben om het … ja, écht spannend en interessant te maken?

Een tweede seizoen … Daarmee zijn de makers in mijn ogen net zo opportuun als een beginnend schrijver die meteen een boekenserie van acht delen produceert, terwijl hij het eerste deel nog moet slijten bij een uitgever.
Dus wat kregen we? Wél een afstandelijke serie. Een voorspelbaar dystopisch verhaal, uitgesmeerd over te veel afleveringen, met simplistische thematiek dat nooit écht spannend wordt. Twijfelend spel van doorgewinterde acteurs die daardoor nét niet helemaal onderdeel lijken van de wereld. Een wereldbouw die niet door de lakmoesproef van geloofwaardigheid komt. Enkel het camerawerk van Martijn Cousijn en de keuze aan de buitenlocaties beklijven in positieve zin. En dat voor gemiddeld één miljoen euro per aflevering.
En tegenvallende kijkcijfers.
Hoe kon dit?

Verder gaan dan de huidige realiteit
Naar mijn mening omdat producent, regisseur en de scenaristen onvoldoende begrepen hoe je de juiste fundamenten voor een sciencefictionverhaal legt. Om dit verder te onderbouwen grijp ik terug op een stukje theorie dat ooit werd geïntroduceerd door wetenschapper en sciencefictionauteur Darko Suvin (met dank aan Johan Klein Haneveld om mij hier op te attenderen). Sciencefiction is een genre dat draait om de verkenning van nieuwe ideeën, concepten en werelden die verder reiken dan de grenzen van onze huidige realiteit. Een cruciaal element bij het creëren van meeslepende en boeiende sciencefictionverhalen zijn één of meerdere nieuwe of onbekende elementen, de zogenaamde novums. Een novum is de katalysator voor de verkenning van thematiek, conflict en karakterontwikkeling. Maar juist de novums van Arcadia voelen simplistisch of worden niet goed verklaard of toegelicht, waardoor het verhaal nooit echt tot ontwikkeling komt.

Het voornaamste novum in Arcadia is het op een algoritme gebaseerd puntensysteem, dat wordt gevoed door middel van de geïmplanteerde chip. Een dergelijk puntensysteem is in het strenge China al een feit. Eet je daar verkeerd of game je te veel, dan wordt je recht op reizen beperkt of mag je geen huisdier meer aanschaffen. Doe je het goed, dan mag je bijvoorbeeld een keer op vakantie naar het decadente Westen. Dat Arcadia zichzelf wortelt in de werkelijkheid is prima, maar de verdere uitbouw naar een echt interessant novum blijft uit. Het puntensysteem in Arcadia voelt niet goed uitgewerkt en daarmee ongeloofwaardig.
Zo breekt de vader van Marco op een gegeven moment zijn arm, wat betekent dat hij niet kan werken. En als je niet kan werken, zakt je score en wordt je uitgezet. Is dat niet wat héél kort door de bocht?
Wat is de precieze werking van de chip? En waarom moeten we het heel bijzonder vinden dat met een speciale handschoen de locatiebepaling hiervan is te blokkeren? Werkte een stukje zilverfolie niet?

Ook is er nauwelijks een moment dat we een connectie krijgen, buiten de hoofdrolspelers, met de rest van de bevolking van Arcadia. Vergelijk dit met bijvoorbeeld het broeierige gevoel van de districten in deel 2 van de Hunger Games of het moment dat die ene man het fameuze gebaar met de drie vingers maakt. Katniss bewoog door een echte wereld, maar de hoofdrolspelers van Arcadia leven in een wereld die gemaakt lijkt van emotioneel bordkarton. Het voelt niet logisch dat er niet meer onrust is onder de bewoners. Waarom accepteert iedereen dit? Is iedereen zó bang voor het Schild? Waarom dan? Daarvoor is het Schild niet eng of wreed genoeg. En is uitzetting (naar iets dat op de Veluwe lijkt) daadwerkelijk beangstigend genoeg?
En waarom is dit puntensysteem ooit ingezet?
Met die vraag komen we bij wat het tweede novum in het verhaal. Wát is Arcadia?

Wat is Arcadia
Meteen al bij aflevering 1 had ik grote moeite om te begrijpen waar en wanneer in de tijd ik mij bevond. Arcadia is qua inwoners een mengelmoes van Nederlanders en Vlamingen. Hoe kan dat? Heeft dat een reden? Of niet?
En hoe groot is Arcadia? Waarom hoeft niemand lang te reizen, waarom zijn er zulke ouderwets ogende gebouwen? Is dit een alternatieve werkelijkheid zoals Bladerunner 2049? Of zijn we ergens in een (nabije) toekomst na een grote ramp en zijn dit de restanten van de lage landen? Maar waarom praat dan niemand meer over Nederland of Vlaanderen? En wat is er gebeurd met andere landen? Waarom rijden er allemaal oldtimers rond? En ook nog zulke verschillende? Oude bussen. Klassieke sportwagens die elektrisch klinken. Een omgebouwde Bentley. Waarom zijn computers niet up-to-date? Waarom voelt die reusachtige set die ik het begin noemde (met die videowall) als iets uit een SF-film van de jaren 90 inclusief pratende automatische deuren? Waarom werkt Luz daarentegen op een kantoor dat wel een futuristische feel heeft? Waarom is er sowieso zo’n mengelmoes aan architectuur? Waarom zijn er hypermoderne gebouwen die met CGI zijn opgeleukt afgewisseld met de meest aparte fysieke en bestaande architectuur?

De makers maken de grote fout het novum Arcadia vaag te laten. Ze begaan de vergissing te denken dat een fantastische wereld(bouw) vooral heel veel vragen moet oproepen en de verwachting dát al die vragen bijdragen aan de spanning. Dat klopt niet. Juist in een sciencefictionwereld moet je heel snel je kaders en omgeving glashelder maken, zodat de kijker weet wat de spelregels zijn. Als er rond aflevering vijf ein-de-lijk een paar minuscule tipjes van de sluier worden opgelicht, voelt het allemaal nog steeds too little, too late.
Om terug te grijpen op wat de wetenschapper Darko Suvin ooit vaststelde: de kracht van sciencefiction is om juist het onbekende als normaal te presenteren. De novums zet je geen kracht bij door ze vaag te houden, maar juist door deze helder te presenteren. Omdat je dan, zoals ik eerder zei, pas echt je verhaal kan ontwikkelen.
Had dus een kaart van Arcadia getoond, ergens, had plaatsnamen genoemd, een jaartal, iets om duidelijkheid te geven, maar er is geen verbinding of logica, waardoor we ons als kijker verloren voelen en maar geen binding krijgen. Had het puntensysteem veel scherper gemaakt. En had alles veel beter onderbouwd.

Toch een seizoen twee
Misschien, als dit een vertelling in korte vorm was, had de summiere wereldbouw van Arcadia kunnen werken. Maar Arcadia is geen kort verhaal, het is een langer werk dat de makers zelfs over meerdere seizoenen willen uitsmeren. Dan moeten je novums veel groter, scherper en doordachter zijn. En dan had je daarop een heldere thematiek en doordachte, spannende verhaallijnen kunnen ontwikkelen waarbinnen de acteurs zich beter thuis hadden gevoeld.
Waarom niet een scherp toekomstverhaal gemaakt? Waarom niet keihard als uitgangspunt genomen dat de helft van Nederland en België onder de zee is verdwenen? Waarom de mensen niet uitzetten naar een hopeloos en eindeloze Zee. Waarom niet het puntensysteem nog harder gemaakt en het Schild nog fascistischer? Waarom niet een buisje gif naast de chip zodat het Schild eenvoudig iedereen snel kan uitschakelen?

Waarom niet de volledige focus op het échte kloppende hart van de serie: de naïeve Luz en de tegenstelling met de gedesillusioneerde Marco? Daar zit emotie. Daar is waar je thematiek kan groeien. Daar is plot.
En bovenal: waarom niet een duidelijk doel? De wereld van Arcadia is fout en dát weten we als kijker, maar de bewoners van Arcadia weten dat nog niet. Als we als kijker een dystopie zien, willen we maar één ding: dat de mensen dit juk van zich afwerpen en de vrijheid vinden. Maar dat simpele, niet te verzaken doel is (in seizoen 1) onvindbaar.

Na één seizoen Arcadia ben ik teleurgesteld. Aangedaan, zelfs. Dit had een positieve impuls kunnen (of moeten) zijn voor het sciencefictiongenre. Maar als ik de reacties van de betrokken makers lees en hoor, voel ik vooral onbegrip en lijken zij de oorzaak van de tegenvallende kijkcijfers en kritieken niet bij zichzelf te zoeken. Ik vrees dat het voor veel geldschieters en gatekeepers weer een argument is ‘waarom sciencefiction niet goed werkt’ in ons taalgebied.
Toch heeft de VRT er sinds 2022 al weer meer dan één miljoen euro ontwikkelkosten tegenaan gesmeten voor het tweede seizoen. Het is mijn hoop dat ze voor dat geld ook een paar échte sciencefictionexperts erbij betrekken. Bijvoorbeeld een paar sciencefictionschrijvers. Ik ken er nog wel een paar. Want een gedegen kennis van sciencefictionverhalen had hier een groot verschil gemaakt.
Om enigszins hoopvol te eindigen wil ik nog zeggen dat ik Arcadia’s titelsequentie Netflix-waardig vond. In mooie, bijna overbelichte beelden wordt een vogelhuisje in elkaar getimmerd, eentje zonder uitgang, waarin een vogel wordt opgesloten. Eén tip voor seizoen 2: keihard door midden zagen dat vogelhuisje, met het vogeltje er nog in. Want dat is, naast veel betere novums en wereldbouw, wat deze serie kan redden.
Een vlijmscherp randje.

Over de auteur:
Jorrit de Klerk (1975) woont in Harlingen, Fryslân en vindt niets leuker dan het vertellen van verhalen. Hij is een groot liefhebber van het fantastische genre en de laatste jaren produceerde hij een verscheidenheid aan korte verhalen in bundels en tijdschriften. In 2019 verscheen bij Quasis zijn sciencefictionroman Revolte, onderdeel van een door verschillende SF-auteurs geschreven reeks. In 2023 won hij de Harland Award voor het beste korte fantastische verhaal. Jorrit schrijft mee aan scenario’s voor korte films en comics en helpt ook nog eens graag mee om de zichtbaarheid van het fantastische genre in Nederland en Vlaanderen te vergroten.