Achtergrond uit de Noordse mythologie: Ragnarok
De Marvel-film Thor: Ragnarok is afgelopen week de bioscopen ingeknald en mijn collega Jeroen is al naar de screening geweest voor een recensie. Hij noemde mij enkele spelers die rechtstreeks terug te leiden zijn naar de Noordse mythologie, waardoor ik geïnspireerd raakte dit achtergrondartikel te schrijven.
In de oorsprongsverhalen van de Noorderlijke volken begint het leven door het samenkomen van vuur en ijs. Ragnarok doet vlammen naar de hemel opstijgen en de aarde zinkt terug in de zee.
We kunnen deze verhalen herleiden naar IJsland, met haar vulkanische activiteit en haar ontdekking in 874 na Christus.
Loki, de halfzoon van Odin, verwekt drie kinderen bij de reuzin Angrboda; Jormangard – de Midgaardslang, dochter Hel (Hella in deze Marvel-film)- half mens, half lijk en de wolf Fenrir (ook in Thor: Ragnarok te zien). Deze drie kinderen van Loki zouden in en tijdens de aanloop naar Ragnarok een kernrol spelen.
Zij werden allen door Odin, die hen als gedrochten beschouwde, verbannen. Jormangard naar de oceaan, waar hij doorgroeit totdat hij de aarde omspant, Hel naar het dodenrijk Niflheim en Fenrir wordt in Asgard aan ketenen gelegd.
Ragnarok, de dag des oordeels
Asgard, de hemelsburcht van de goden, was zo enorm dat elke god er zijn of haar eigen paleis had.
De burcht werd met Midgaard, de aarde, verbonden door de regenboog Bifrost. In het centrum van het Noordse mythologische universum staat de levensboom Yggdrasil, die de negen rijken ondersteunt.
Ragnarok, de dag des oordeels voor de Noordse goden en het begin van het aardse leven, wordt ingeluid door drie achtereenvolgende gebeurtenissen. Walhalla, het paradijs en Asgard worden dan samen met de goden zelf vernietigd en maken plaats voor de wedergeboorte van de aarde, de mensheid en het godenrijk.
Nadat zijn kinderen uit hun gevangenissen zijn ontsnapt ontketent Loki samen met hen een oorlog tussen de vorstreuzen en de goden, die ondersteund worden door de krijgers uit Walhalla.
De eerste gebeurtenis
Het verbreken van de afspraak rond de vrede tussen de goden en de (IJs-)reuzen.
Een van de reuzen van de wereld Jötunheim biedt aan Asgard te herbouwen en vraagt als beloning dat hij met de godin Freya mag trouwen. Op voorwaarde dat de burcht binnen zes maanden klaar is, begint de reus met bouwen en blijft, tegen de hoop en verwachting in, zelfs binnen de overeengekomen tijd.
Loki, die wil voorkomen dat de reus zijn recht op Freya kan opeisen, lokt de hengst van de reus weg door zichzelf in een merrie te veranderen. Tijdens de woede-uitbarsting van de reus slaat Thor hem dood, zonder kennis te hebben van de achterliggende afspraken. Hierna wordt Loki gevangen gezet.
Door het verbreken van deze eed, wat in de Noordse cultuur onvergeeflijk is, hebben de goden het einde van de wereld in gang gezet.
De tweede gebeurtenis
Baldur, de zachtaardige god en broer van Loki en Thor, zou door een list van Loki per ongeluk door hun blinde broer Hodr gedood worden. In de Noordse mythologie gold dat als men geen heroïsche dood zou sterven, hij of zij niet naar het Walhalla zou kunnen, maar naar Niflheim, het dodenrijk, gestuurd wordt. Door Baldur zijn heldenrust te misgunnen kan de derde gebeurtenis niet meer voorkomen worden.
De derde gebeurtenis
In het dicht Völuspá uit de Codex Regius (Edda, ca. 1270) wordt de aanloop naar Ragnarok beschreven als met aardbevingen, door rook en as verduisterde zon, vlammen, rook en stoom van het smeltende ijs. Een extreem langdurige winter door een zonsverduistering welke zich ongeveer in de negende eeuw afspeelde, in de Edda genoemd als Fimbulvetr (de winter der winters), kunnen we hiervoor als inspiratie zien; zomers zonder nacht en winters zonder daglicht komen op de wereld nog steeds voor.
Fimbulvetr wordt veroorzaakt doordat, na eeuwen van jacht, de wolvenbroers Sköll en Hati de zon en maan zullen vangen en verslinden. Hierdoor kunnen de sterren hun licht ook niet verspreiden en valt de duisternis, waardoor bij de mensen alle moraliteit verdwijnt en conflicten uitbreken.
Bij het ontstaan van deze duisternis zal de wereld zo hevig gaan schudden dat alle bomen ontworteld worden, alle bergen instorten en alle ketenen worden verbroken, waardoor ook Loki en zijn drie kinderen uit hun ballings- of gevangenschap kunnen ontsnappen.
Ragnarok
Na de eerste drie gebeurtenissen zullen de goden en de krijgers die uit Walhalla zijn teruggeroepen met Loki, zijn kinderen en de IJsreuzen in gevecht komen.
De bek van Fenrir staat inmiddels zo ver open dat zijn bovenkaak de hemel afschraapt en zijn onderkaak delen van de aarde beschadigen. Uiteindelijk zal de vernietiging van Odin zelf na een lange strijd met Fenrir een feit worden, hij wordt door de monsterwolf verslonden.
Na de dood van Odin zal Tyr, die Fenrir in Asgard van pup af verzorgd heeft, Fenrirs kaken zo ver uit elkaar trekken dat de wolf sterft.
Loki en Heimdall strijden tegen elkaar, maar geen van beide kan dit overleven.
Thor zal vallen door de gevolgen van zijn strijd tegen Jormangard; ernstig verzwakt en daardoor verdronken in een rivier van het gif of door een beet van de dode slang.
Als laatste zal Surt, de vuurreus, de wereld met zijn vlammende zwaard Surtalogi in een allesverterende brand steken. Ook Surt zien we in Thor: Ragnarok, Surtur geheten.
Nasleep en wederopstanding
Enkele goden, zonen van Odin; Vidar, Vali en Honir en de zonen van Thor; Modi en Magni, overleven Ragnarok en maken een nieuwe start, nadat Baldur uit de dood is herrezen.
De enige twee menselijke overlevenden, Lif en Lifthrasir (Leven en Levenslust), hebben zich tijdens het bloedvergieten verscholen in de takken van de Yggdrasil en zullen de aarde opnieuw bevolken als nieuw paradijs.
Bronnen:
– XYZ van de Mythologie, R. Willis
– Wereldmythologie, Parragon Books ltd.
– Encyclopedie van de Mythologie, Arthur Cotterell
– Wikipedia