web analytics
vrijdag, maart 29

Interview: Koen Vyverman, uitgeverij Spatterlight en Jack Vance

Door Isabelle Plomteux

Koen Vyverman, © eigen foto

Kan je jezelf even voorstellen? Wie is Koen Vyverman?
Koen Vyverman werd een slordige 55 jaar geleden geboren in Aalst, halverwege het glooiende Vlaamse landschap tussen Gent en Brussel. Als kind groeide hij op in Denderhoutem, waar hij als zesjarige de uitstekend voorziene dorpsbibliotheek ontdekte en zich in een mum van tijd door de hele afdeling 6 tot 12 jaar oud heen las. Toen hij 8 was, charterde hij zijn vader om uit het nabijgelegen gangpad voor 12+ een aantal boeken met intrigerende titels en kleurrijke omslagen mee naar huis te nemen: De drakenruiters van Jack Vance, Nul-A van A.E. Van Vogt, Ubik van Philip K. Dick, Zwaarden tegen de dood van Fritz Leiber, en nog vele andere. Het was het begin van een levenslange voorliefde voor de fantastische literatuur in al haar vormen en facetten, en met daarin een speciale plek voor het werk van Jack Vance, wiens ongebreidelde fantasie, Wodehouseaanse dialogen en barok taalgebruik al vanaf de eerste kennismaking een onuitwisbare indruk achterlieten.

Bij wijze van middelbare schoolopleiding opteerde Koen voor een vorm van gymnasium omdat hij graag het werk van Vergilius, Ovidius en Caesar in de oorspronkelijke versie wilde lezen. Dit doel verwezenlijkt, klopte Koen aan bij de Vrije Universiteit Brussel waar hij sterrenkunde wilde gaan studeren. Dat bleek helaas niet rechtstreeks mogelijk. Men werd geacht óf wiskunde, óf natuurkunde te studeren, en dan een specialisme te kiezen. Aangezien wiskunde de taal van de wetenschap is, was er uiteraard maar één logische keuze, en na verloop van tijd studeerde Koen af in de toegepaste wiskunde, met een scriptie in de astrofysica.

Als doctorandus programmeerde Koen computermodellen voor onderzoek naar de structuur en levensloop van Wolf-Rayet-sterren. Dat was allemaal dolle pret, maar in 1997 maakte Koen toch de overstap van de academische wereld naar de bedrijfswereld. Daaraan kleefde een groot voordeel: het was beduidend lucratiever, waardoor niet alleen meer boeken konden worden gekocht, maar vooral ook mooiere gebonden en bibliofiele uitgaven. Het was ook het begin van een loopbaan in IT-kringen, en momenteel werkt Koen voor een Amerikaans cloudservicesbedrijf. Hij woont in Amstelveen, net onder Amsterdam, met zijn vriendin Erica, dochter Madouc, de poes Kimo, en een variabel* aantal parkieten. (*: ten gevolge van de aanwezigheid van voornoemde poes…)

John Vance (zoon van Jack Vance), © eigen foto

Wanneer en met welk doel heb je Spatterlight opgericht? Waar richt je uitgeverij zich voornamelijk op? Dat weet ik eigenlijk al, dus ik stel meteen een paar bijvragen: vanwaar de keuze voor Jack Vance? Hoe verliep het contact met zijn erfgenaam/erfgenamen? Zijn ze nauw betrokken bij de Spatterlight-uitgaven? Is het de bedoeling om alle werken van Jack Vance naar het Nederlands te vertalen? Hoever staat de uitgeverij daar mee? Kan je wat meer over Jack Vance en zijn werk vertellen voor de mensen die hem niet zo goed kennen? Hoe zou jij zijn boeken omschrijven? Voor welke lezer zijn ze geschikt? In welke (sub)genres schreef Jack Vance? Wat is kenmerkend voor zijn werk? *haalt adem*
Net voor de eeuwwisseling roerde er zich wat onder de Vance-fancommunity. Men morde over het feit dat tenminste de helft van de boeken van Vance niet meer in druk was (zelfs niet in het Engels) en dat aan de helft die dat nog wel was, er in de loop van de voorafgaande decennia dermate ingrijpend was geprutst en gewijzigd door opeenvolgende generaties van uitgevers en redacteuren, dat de voor Vance kenmerkende schrijfstijl en taalrijkdom zwaar aangetast waren. Men vond dit niet acceptabel en zo ontstond de Vance Integral Edition (VIE), een project met als doel het publiceren van een integrale (Engelse) Vance-editie op basis van de in hun oorspronkelijke staat herstelde teksten.

Ik kreeg hier lucht van en in eerste instantie dacht ik, die lui zijn gek, weten ze wel hoeveel Vance geschreven heeft? Met zo’n club van vrijwilligers, gecoördineerd via het internet en e-mail, krijg je dit nooit voor elkaar. Maar een half jaar later stelde ik vast dat de kopstukken achter het VIE-initiatief een non-profit bedrijfje hadden opgericht, een steekhoudend, gedetailleerd en realistisch businessplan hadden geformuleerd, processen en workflows hadden bedacht, en bovendien de instemming en support van Jack Vance zelf hadden weten te bemachtigen. Het leek er op dat dit hele project weleens een kans van slagen zou kunnen hebben, maar ik ontwaarde allerlei potentiële problemen met de data-flows en het borgen van de integriteit van de teksten waaraan tientallen vrijwilligers zouden werken. En dus meldde ik me zonder twee keer na te denken aan om mijn kennis en kunde in dienst van de VIE te stellen.

VIE Deluxe Edition van Vances boeken, © eigen foto

Ik bouwde een database, TOTALITY geheten, die naarmate de VIE naar haar nog nooit eerder vertoonde einddoel voortdenderde, gestaag gevuld werd met alles wat Vance ooit heeft geschreven, in diverse stadia van digitalisatie, correctuur, tekstrestauratie, en persklaar maken. Uiteindelijk verliep een groot deel van de VIE workflow via mijn database en de rapporten die deze genereerde. Kortom, ik had het er nogal druk mee. In het voorjaar van het jaar 2000 was ik beroepshalve gevraagd om een verhaal te vertellen op een grote conferentie van softwareontwikkelaars en databaseprogrammeurs in Long Beach. De Vances hoorden hiervan en nodigden me uit om een paar dagen bij hen te logeren in Oakland, aangezien ik dan toch in de buurt was. Dat was mijn eerste kennismaking met Jack, Norma, en hun zoon John Vance waarmee ik al spoedig goed bevriend raakte, en daarna werd het een gewoonte om telkens wanneer ik voor mijn werk in de VS was, er een bezoekje aan de Vances aan vast te plakken.

De laatste keer dat ik Jack zag, was in mei 2013, slechts enkele weken voordat hij op 96-jarige leeftijd overleed. Een jaar later was het John Vance, die erg begaan is met het in leven houden van het bijzondere literaire erfgoed van zijn vader, duidelijk geworden dat na het overlijden van Jack de interesse van commerciële partijen in herdrukken en nieuwe edities tot een absoluut minimum was weggezakt, en dat de literair agent die sinds jaar en dag Jacks belangen had behartigd, er ook nog maar weinig energie in bleek te stoppen. Ik bezocht John in Oakland en we smeedden een plan. We zouden zelf het heft in handen nemen en ons om het rechtenbeheer bekommeren. Na de succesvolle voltooiing van het VIE-project dat geresulteerd had in een 600-tal sets van 45 tot in de puntjes verzorgde boekdelen met alle in hun volle glorie gerestaureerde Vance-romans en -verhalen, had John het bedrijfje Spatterlight Press opgericht, waarmee hij de VIE-edities in e-boek vorm beschikbaar had gemaakt. Ik stapte naar de KvK in Amsterdam en startte Spatterlight. Ons gemeenschappelijke doel: zoveel mogelijk werk van Jack Vance in zoveel mogelijk vormen en talen beschikbaar maken voor nieuwe generaties lezers. John zou alle Engelstalige uitgaven en contracten managen, en ik, aangezien ik een handvol talen redelijk goed beheers: rest of the world!

Dat was zeven jaar geleden en we hebben inmiddels aardig wat verwezenlijkt: de literair agent werd bedankt voor bewezen diensten en Spatterlight Press gaf een integrale Engelse print-on-demand editie uit in 62 paperbacks; Spatterlight is doende met een gelijkaardige Nederlandse integrale editie, waarvan op dit ogenblik reeds 57 van de 62 delen verkrijgbaar zijn; Spatterlight heeft een uitgebreid internationaal netwerk opgebouwd en werkt samen met uitgevers op het Europese vasteland (België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje) maar ook elders op de planeet (Turkije, Iran, Brazilië, Chili …) om voor nieuwe frisse Vance-edities in de boekhandels te zorgen en lezers te inspireren met onvergetelijke sciencefiction- en fantasyklassiekers; tevens zorgt Spatterlight dat ook creatieve projecten volop aan bod komen, zoals de ontwikkeling van graphic novels, rollenspellen, bordspellen, bibliofiele edities, en zelfs opera’s. En jawel, we onderhandelen ook met diverse partijen over filmrechten, maar da’s een ander verhaal.

Naast de integrale Vance uitgave voert Spatterlight ook een aantal andere titels en auteurs op haar blazoen. Zo is er bijvoorbeeld Wereldbedenkers, een bundel met verhalen van Vlaamse en Nederlandse schrijvers die elk op hun eigen manier Vance als een inspiratie citeren. De titel van de bundel is een knipoog naar Vances eerste gepubliceerde verhaal The World-Thinker dat in 1945 verscheen in Thrilling Wonder Stories.
Spatterlight heeft zich ook tot doel gesteld om een aantal klassiekers uit het SFF-genre weer op de markt te brengen in een frisse nieuwe editie met verzorgde typografie en custom cover art. Zo vond ik het bijvoorbeeld echt niet kunnen dat de oorspronkelijke Conan-verhalen van Robert E. Howard niet meer in druk waren in ons taalgebied, en dus gaf ik de bundel De toren van de olifant uit, en de enige echte Conan-roman, Het uur van de draak. Ook een schrijnend geval van afwezigheid: de Geboortegraf-trilogie van Tanith Lee. Een meesterwerk van de heroic fantasy dat een nieuwe norm voor het hele genre vestigde. Nu dus ook weer in druk, in een editie die het werk eer aandoet. En zo staan er nog een aantal titels op het verlanglijstje: De avonturen van Fafhrd en de Grijze Muizer van Fritz Leiber, de Zothique-verhalen van Clark Ashton Smith, de Nieuwe Zon-boeken van Gene Wolfe, Het gebroken zwaard van Poul Anderson, een aantal werken van Peter Schaap …

Aan de SF-kant wil ik kijken wat er mogelijk is met werk van J.G. Ballard, A.E. Van Vogt, Samuel Delaney, P.K. Dick, Alfred Bester, Theodore Sturgeon, Charless Harness, R.A. Lafferty, Keith Laumer, om er maar een paar te noemen. Echter, óf en wanneer er op dit vlak iets gebeurt, is van vele factoren afhankelijk, en momenteel gaat al mijn beschikbare tijd naar de laatste vijf nog te verschijnen delen in het verzameld werk van Jack Vance.

Fanmail van Ursula Le Guin aan Jack Vance, © eigen foto

Voor wie Vance en zijn werk nog niet kent: de Amerikaan Jack Vance was een van de grote sciencefictionschrijvers van de twintigste eeuw. Met tijdgenoten als Isaac Asimov, Arthur C. Clarke, A.E. Van Vogt, Robert A. Heinlein, Poul Anderson, Frank Herbert en Philip K. Dick legde Vance vanaf de jaren veertig mede de grondslagen van het genre, en drukte er zijn karakteristiek en onmiskenbaar stempel op. Voor zijn werk ontving Vance onder andere drie keer een Hugo Award, een Nebula, een Edgar, en twee World Fantasy Awards. Daarmee is Vance de enige genre-auteur die belangrijke prijzen in de wacht sleepte zowel in de SF als in de fantasy, als in het thrillergenre. In 1997 kende de beroepsvereniging van Amerikaanse SF en fantasyschrijvers hem de status van Grootmeester toe. Vance inspireerde tal van andere auteurs: Michael Moorcock, Neil Gaiman, Gene Wolfe, Dan Simmons, Ursula Le Guin, allen erkennen ze Vance als hun literair leermeester. Gedurende zijn schrijverschap dat ruim zes decennia omspande schreef Jack Vance meer dan 140 romans, novelles en verhalen. Daarvan verschenen er tussen 1965 en de eeuwwisseling zo’n 110 in het Nederlands en Vance was lange tijd de ongekroonde koning van de SF in de lage landen. Zijn werk wordt gekenmerkt door een onuitputtelijke fantasie — Vance is zelf in feite de wereldbedenker par excellence — een unieke schrijfstijl die niet met enig ander auteur kan worden verward, een fenomenale taalbeheersing waarbij hij steevast het precieze woord weet te gebruiken tussen tal van nuances en schakeringen, en een subtiele humor in zijn dialogen die vaak wordt vergeleken met de betere gesprekken tussen Bertie Wooster en diens butler Jeeves. O ja, en avontuur. Vergat ik avontuur? Vance-verhalen zijn altijd avonturenverhalen in de grootse traditie van Walter Scott, Jack London en Jeffery Farnol, maar dan gesitueerd op exotische werelden en in kleurrijke culturen.

Vance staat voornamelijk te boek als SF-schrijver, maar is dat wel terecht? Het is met name de ‘science’-component van de SF die doorgaans schittert door afwezigheid in het werk van Vance. Wetenschap en technologie zijn wel degelijk aanwezig in de werelden van Vance, maar de nadruk ligt er nooit op. Men vliegt weleens met een ruimtejacht van de ene planeet naar de andere, maar hoe dat allemaal werkt, wordt nooit verklaard. Het is zoiets alledaags als de bus nemen. Het gaat Vance voornamelijk om de queeste van het hoofdpersonage dat een doel tracht te bereiken of een mysterie wil oplossen, en niet over hoe alles precies functioneert. Om het met de woorden van de Gentse schrijver Frank Roger te zeggen (ik citeer uit diens introductie tot zijn bijdrage aan Wereldbedenkers):
“In de jaren zeventig was Jack Vance zowat de populairste auteur in het genre in het Nederlandse taalgebied, en ook ik las zijn werk met plezier, hoewel ik hem nooit echt tot mijn favorieten rekende. Wat me vooral beviel was dat hij zijn eigen ding deed, met een eigen stem sprak: hij liet de clichés van het genre links liggen, en gaf zijn eigen hoogstpersoonlijke draai aan de SF-thema’s die hij behandelde.” Ik zou het zelf niet beter kunnen zeggen.

Waar zijn de uitgaves van Spatterlight te verkrijgen en in welke vorm zijn ze beschikbaar? (e-book, luisterboek, paperback, hardcover?)
Omdat Spatterlight (Press) een two-man show is, kunnen we het ons niet veroorloven om met klassieke offsetdruk te werken, aan voorraadbeheer te doen, etc. Daar is geen tijd voor, want zowel John Vance als ikzelf hebben een voltijdse baan, een gezin, en onze eigen bezigheden naast de boekenwereld. De enige manier waarop we dit kunnen doen, is door gebruik te maken van de hedendaagse print-on-demand technologie, die ons alle zorgen i.v.m. productie en distributie uit handen neemt. Spatterlight (Press) werkt samen met Kindle Direct Publishing (KDP), een onderdeel van Amazon. Onze paperbacks en e-book edities zijn dan ook te koop via de diverse Amazon-webwinkels.

Daarnaast verspreiden we onze e-books ook Apple, Kobo, en aan Kobo geaffilieerde sites zoals Bol. Dat dekt het grootste deel van de markt af voor digitale edities. KDP biedt sinds kort ook een hardcoveroptie. We experimenteren daarmee voor een aantal Engelse edities, maar nog niet in het Nederlands. Er bestaan inmiddels zat Engelstalige Vance-luisterboeken, maar in het Nederlands is er nog niet echt iets verkrijgbaar, een experiment met een aantal kortverhalen bij shortstories.nl niet te na gesproken. Hieraan wordt echter de komende tijd wel de nodige aandacht besteed. Nu er bijv. in Frankrijk en Spanje bij Storytel en Audible al een aantal Vance-luisterboeken zijn verschenen, is het makkelijker om met deze partijen te onderhandelen.

Spatterlight-cover van De Drakenruiters

Geeft Spatterlight alleen in het Nederlands uit of ook in andere talen? Italiaans, Frans, zag ik net?
Wanneer voor een bepaald werk van Vance geen commerciële interesse bestaat, dan geeft Spatterlight het zelf uit. In het Frans hebben we bijvoorbeeld de volledige collectie thrillers van Vance in eigen beheer uitgegeven. In het Italiaans komt er sinds kort weer significante commerciële interesse los, en voor onze eigen uitgaven werkt Spatterlight samen met Delos Digital in Milaan om de rechten op bestaande Italiaanse Vance-vertalingen te verwerven. Delos geeft dan het e-boek uit, en Spatterlight de paperback editie. In Duitsland werken we sinds jaar en dag samen met Edition Andreas Irle (EAI). Andreas is een VIE-veteraan en maakt luxe Vance-hardcovers in een gelimiteerde editie. Spatterlight en EAI werken samen en we zijn net begonnen met het uitgeven van Duitse paperbacks via KDP.

Geef je ook/ wil je ook andere klassiekers in het genre gaan uitgeven? (Tanith Lee, zag ik op de site en Robert E. Howard, staan er nog andere op de planning?)
Zie hierboven.

Spatterlight is een Fair Trade-uitgever. Kan je dat even toelichten?
In een typisch contract met een commerciële uitgever krijg je als auteur of vertaler enkele procenten aan royalty’s op verkochte exemplaren. Spatterlight deelt de winst 50-50 met auteurs en vertalers. Dat vinden wij eerlijker.

Ik las op de site ook iets over role playing games en bordspellen? Strips?
Vance heeft met zijn verhalen van de Stervende Aarde en het magische stelsel dat hij daarin hanteert, eigenhandig de grondslag gelegd voor het hele dungeons & dragonsgebeuren, en de schelm Cugel uit De ogen van de overwereld stond model voor de rol van de dief in de RPG-wereld. Er bestaat dan ook al heel lang een RPG van Pelgrane Press op basis van The Dying Earth. Er is ook een Frans spel dat de draad oppakt na de gebeurtenissen in de Tschai-boeken. En twee jaar geleden verscheen er bij The Design Mechanism een monumentaal RPG gebaseerd op Vances fantasymeesterwerk Lyonesse. Dit jaar verschijnt er bij Goodman Games een heel nieuw Dying Earth RPG, dat veel uitgebreider is dan alles wat voorafging. Hier is een paneldiscussie met de makers van het spel en uitgebreide Q&A met John Vance en mijzelf.

Een tiental jaar geleden verscheen er bij de Franse stripuitgever Delcourt een achtdelige reeks naar de boeken van Tschai. Deze worden nu in het Nederlands door uitgeverij Daedalus per twee gebundeld in een fraaie collector’s edition. Met uitgeverij Glénat zijn we een graphic novel serie over de Duivelsprinsen gestart. De eerste twee delen daarvan zijn verschenen, en worden ook door Daedalus in het Nederlands verspreid. En met een andere heel grote stripuitgever wordt op dit ogenblik onderhandeld over de verstripping van een derde grote serie van Vance.

Paladins of Vance? Wat houdt dat in?
Paladins of Vance is een imprint van Spatterlight waarop we werk uitgegeven van schrijvers die ons hebben gevraagd om een boek te mogen schrijven in een van de werelden van Vance, en daar een speciale licentie voor hebben gekregen. We zijn hier heel selectief mee, vandaar dat er momenteel nog maar drie titels verkrijgbaar zijn. Michael Shea schreef A Quest for Simbilis in het milieu van de Stervende Aarde. Tais Teng schreef Phaedra, een verhaal in Vances Alastor Cluster-setting. En de meest recente toevoeging is Barbarians of the Beyond van Matthew Hughes, een boek dat zich afspeelt op de werelden van Vances Duivelsprinsen-reeks.

Wereldbedenkers? Kan je wat meer over deze bundel vertellen?
Het idee voor Wereldbedenkers is afkomstig van Jos Lexmond, die mij op een dag benaderde met het voorstel om een bundel uit te geven met verhalen van Vlaamse en Nederlandse genre-auteurs die op een of andere manier Vance als een inspiratie noemen voor hun eigen schrijverschap. De verhalen in deze bundel zijn niet (of niet per se) geschreven in de stijl van Vance. Noem het een hommage aan de Meester door zestien eigentijdse schrijvers van fantastiek uit de lage landen.

Cover van De Duivelsprinsen

Nog een vraag over de boeken van Jack Vance in het Nederlands: baseren jullie je op de oude vertalingen, of wordt elk boek opnieuw vertaald?
Voor de boeken die reeds eerder in het Nederlands verschenen, gebruikt Spatterlight de bestaande vertalingen die we in lijn brengen met de meest recente spellingshervorming, en die we ook met de fijne kam doornemen op foutjes en blunders. Deze laatste zijn gelukkig zeldzaam, maar ze komen wel voor. De Vance-vertalers van destijds waren allemaal buitengewoon goed, en onze integrale Vance-editie was onmogelijk geweest zonder hun welwillende medewerking in het terugvorderen van de vertaalrechten bij voormalige uitgevers. Dat stelde Spatterlight in staat om met elke vertaler een nieuwe exploitatieovereenkomst af te sluiten en het werk opnieuw uit te geven. Dit gezegd zijnde: er zijn wel degelijk een aantal titels waarvan de oude vertaling flink is bijgewerkt. Zo ontbrak bijvoorbeeld in de vroegere edities van De Talen van Pao zowat 10% van de tekst. En in de youngadultroman De vandalen van de ruimte, ontbrak zelfs een derde van het hele verhaal. Het boek is bij Spatterlight voor het eerst integraal verschenen onder de titel Ruimtepiraten! Maar lang niet alles van Vance was al een keer eerder in het Nederlands verschenen. Voor het nieuwe vertaalwerk, vooral van Vances thrillers maar ook van een aantal SF kortverhalen, kan Spatterlight gelukkig beroep doen op professionals zoals Pon Ruiter, Karin Langeveld, M.K. Stuyter SJ.

Daarbij aansluitend: Jack Vance was een meester in het bedenken van nieuwe woorden. Hoe pak je dat aan in een vertaling?
Dat is niet zo lastig als het lijkt. De meeste van deze Vanceaanse neologismen blijven onvertaald omdat het ook vaak in het Engels al geen bestaande woorden zijn. Meestal roepen ze een sfeer op of hebben ze een bepaalde connotatie die ook overeind blijft als je ze in een Nederlandse vertaling laat staan. Daarentegen, wat het vertalen van Vance wel heel lastig maakt, dat is het zoeken naar het precieze Nederlandse woord dat die ene specifieke nuance meedraagt die Vance er in het Engels heeft ingelegd. En daardoor wegen de laatste loodjes om de 62-delige integrale editie te completeren ook het zwaarst…

Toekomstplannen van de uitgeverij?
Er lopen een aantal mooie projecten, maar daar kan ik niet veel over vertellen zonder uit de biecht te klappen. Eerst en vooral gaat Spatterlight Het verzameld werk van Jack Vance afmaken, en dan kijk ik wat er verder nog allemaal mogelijk is. Zoals eerder gemeld wil ik graag een aantal SFF-klassiekers weer in druk zien. En vooral op het vlak van promotie moet er nog veel gebeuren. Zorgen dat men al deze fijne boeken weer gaat lezen wordt een prioriteit!

Bedankt voor dit interview!

 

Uitgelichte foto: Jack Vance, © eigen foto

 

© 2020 – 2024 Fantasize & Isabelle Plomteux

You cannot copy content of this page