De kleur roze
Barbies en poppen
Make-up
Rokken en jurken
Hoge hakken
Zachtaardig en emotioneel
Koken en huishouden
Multitasking
Verzorgen (van kinderen, echtgenoot, ouderen)
Al het bovenstaande associeert men als eerste met meisjes en vrouwen. Lieg niet, het is gewoon zo en ook jij maakt je hier schuldig aan. En inderdaad, het is zo. Het zit al eeuwen op deze manier in onze maatschappij verweven, in onze opvoeding en onze kijk op de wereld.
Dit brengt grote hedendaagse moeilijkheden met zich mee, zoals salarisongelijkheid, glazen plafonds en het vrouwenquota, iets wat eigenlijk volledig van de pot is gerukt. Vrouwen die zich, als ze bewust geen kinderen willen of ze niet kunnen krijgen, in een positie gedwongen voelen om verantwoording dan wel tekst en uitleg te moeten geven of zich niet compleet dan wel incompetent voelen om volwaardig mee te kunnen draaien in de maatschappij. Het is bar en boos.
Historisch gezien
Niet alleen zie je de gevolgen nu, maar ook historisch gezien liggen de feiten voor het oprapen. De meest bekende is de Malleus Maleficarum, de Heksenhamer (1486), die de heksenjachten (inquisitie) aanwakkerde. Dan het suffrage-hoofdstuk, waarin vrouwen uit voornamelijk Groot-Brittannië en de Verenigde Staten zich hard maakten voor het vrouwenstemrecht (jaren 20). In de VS werd hierop het 19e amendement toegevoegd aan de grondwet, dat inhield dat het Congres het stemrecht niet mag weigeren op basis van sekse.
Daarna krijgen we de ‘baas in eigen buik’-periode. In Nederland heetten de vrouwen die zich hiervoor massaal verzamelden, de Dolle Mina’s. Zij vochten met ludieke acties voor gelijke rechten tussen man en vrouw. Redenen: het feit dat als vrouwen trouwden ze meteen hun baan verloren of moesten opgeven en onder de ‘bescherming’ van hun echtgenoot vielen. Vergeet ook niet het recht op anticonceptie en abortus. Dit was eind jaren 60. Het algemene sentiment was vroeg 1900 tot zeker in de jaren 60 dat het enige recht van de vrouw het aanrecht was.
Dit hoofdredactioneel is niet bedoeld als feministisch dan wel emancipatiemanifest, het is een zoektocht naar de oorsprong van deze ontwikkelingen. Ga ik dit vraagstuk kunnen oplossen? Nee. Ga ik dat van jullie verwachten? Evenmin.
Als je denkt dat alleen bovenstaande punten het vraagstuk ‘De rol van de vrouw’ omvatten, moet ik je helaas teleurstellen. We kunnen nog verder terug in de historie. Toen ik met een bevriende theoloog over dit onderwerp sprak en me afvroeg of dit alleen bijbels/religieus ingegeven was, beginnend bij de Sumeriërs (die gezien worden als de grondleggers van de allereerste beschaving), kreeg ik de tip om eens te kijken naar de oud-Griekse filosoof en wetenschapper Aristoteles (384 – 322 v.Chr). Waar wij Aristoteles onder andere van kennen, is zijn interesse in de natuur, vooral wat betreft de empirische vormen van onderzoek. Hij bestudeerde gedragingen van planten en dieren en stelde dat de mens op basis van het verstand waarnemingen categoriseert. Wat daarentegen niet iedereen weet, is dat hij de vrouw als “getemd dier” omschreef. Ik citeer van de website historianet.nl:
“Aristoteles […], 350 v. Chr.: ‘Dieren zijn het’
De filosoof Aristoteles legde in 350 v.Chr. uit waarom de man over de vrouw moest beslissen.
‘Het is voor alle tamme dieren het beste door mensen geleid te worden. Het vrouw-zijn moet beschouwd worden als een natuurlijke handicap,’ meende hij…”
Bedankt hiervoor, Aristoteles.
Maar niet alleen hij dacht zo. Ook Thomas van Aquino (± 1225 – 1274) kon er wat van. Zie nog een citaat van historia.net:
“Thomas van Aquino, 13e eeuw: ‘Meisjes zijn een fout’
De toonaangevende kerkelijke filosoof Thomas van Aquino schreef in de 13e eeuw dat je aan de vrouw kon zien dat er tijdens de reproductie iets helemaal fout was gegaan:
‘De vrouw is een willekeurig en met fouten behept wezen, want de actieve kracht van het zaad wil een man naar zijn evenbeeld herscheppen. Als er dan een vrouw ontstaat, moet het zaad wel zwak zijn, of het materiaal (door de moeder geleverd) is ongeschikt; of het komt door invloeden van buitenaf, zoals zuidenwinden die het klimaat klam maken.’”
Om te voorkomen dat ik alles van Historia citeer, verwijs ik je naar het bronartikel zelf.
Waar komt dit vandaan? Waar ligt de oorsprong van dit denken en waarom krijgen we dit beeld niet afgeschud? Joost (of Josefien) mag het weten. Over het afschudden gesproken, dat zouden we wel degelijk moeten kunnen. Zie de vrouw als volwaardig aan de man. Zie haar intelligentie gelijk aan dat van een man. Kom los van de uitspraak “behind every great man is a great woman”.
Deze werd als slogan vooral gebruikt in de westerse feministische bewegingen. Nu is de interpretatie wat genuanceerder: ‘The intention of the saying is not so much to make a factual observation, but to acknowledge the support that normally remains behind the scenes.’ (bron: Wiktionary). Ondanks alle goede bedoelingen sterkt ons dit niet, maar drukt ons weer in de schaduwen, alsof we niet voor onszelf kunnen gaan staan.
Mythologisch gezien
Ook in de mythologie zie je de slechte behandeling van de vrouw terug: Zeus hoerde en snoerde, verleidde en verkrachtte vrouwen, tot grote jaloezie van Hera. Het beroemdste dan wel beruchtste verhaal is wel dat van Medusa. Beschreven als een van de mooiste vrouwen van dat moment, werd ze door Zeus verkracht. In plaats van dat Hera haar echtgenoot aanpakte, veranderde ze Medusa in een Gorgoon, het slangenmonster dat iedereen met haar blik in steen veranderde. Toen Perseus haar tegen het lijf liep versloeg hij haar, om een plek bij de goden te verdienen. Naar mijn gevoel heeft hij een einde gemaakt aan haar mentale en fysieke lijdensweg. Maar denk hier eens goed over na: waarom kan een man weglopen na een verkrachting en moet de vrouw boeten?
Zie ook het originele sprookje van Doornroosje. In plaats van liefdevol wakker te worden gekust, wordt ze door de prins verkracht en ontwaakt uiteindelijk vanwege de barensweeën. De prins is dan nergens meer te bekennen.
In de sprookjes zie je geen boze stiefvaders, maar alleen boze stiefmoeders, die veranderen in heksen of draken en immer is de man de held. Waarom is dat zo gedaan? Sluit dit aan op de religieuze gedachte dat vrouwen een evolutionaire of goddelijke fout waren? Je zou het bijna wel denken. Over het algemeen genomen vraag ik mij af of er in de mythologie en in sprookjes wel een goed beeld van vrouwen wordt neergezet. Ik denk van niet.
Ook in de religie zie je het gebeuren: Lilith was de eerste vrouw van Adam (Oude Testament). Ze waren als gelijken uit de aarde gevormd, maar omdat zij te mondig was en zich weigerde ondergeschikt te maken aan Adam werd ze het paradijs uitgemikt (in andere interpretaties vluchtte ze zelf weg). Daarna vormde God Eva, uit de rib van Adam. Het beeld dat de vrouw afhankelijk is van het mannelijke werd hiermee in steen gebeiteld. Lilith wordt simpelweg niet eens meer in de bijbelvertalingen vermeld. Het enige wat nog enigszins naar haar verwijst, is Genesis 1:27. Echter, volgens andere bronnen en verhalen verandert zij door haar beslissing in een demon, die het op mannen en jongens heeft voorzien. In plaats van een gevierde naam is zij verworden tot iets duisters, net als Medusa.
In een ander artikel voor deze Special zal ik Liliths verhaal als de eerste, in mijn ogen, geëmancipeerde vrouw verder proberen uit te diepen.
Sciencefiction, fantasy en horror
Als je naar de sciencefiction, fantasy en horror gaat kijken is het beginsel ook niet echt om over naar huis te schrijven, zeker niet in films, series en games. Laten we eens kijken naar bijvoorbeeld Barbarella (1968, Roger Vadim), met Jane Fonda in de hoofdrol. Schaarsgekleed en vol sexappeal gaat zij de strijd aan met de gemene Durand Durand, die de aarde bedreigt. De film zit bomvol seks en onomfloerste seksuele toespelingen, zoals de Excessive Machine. Dit is een ‘orgasmatron’ in pianovorm, die, door deze te bespelen, het slachtoffer zo veel orgasmisch genot geeft dat hij eraan bezwijkt. Barbarella echter niet, zij weet de machine te verslaan door hem te oververhitten. Je kunt dit op twee manieren bekijken, of dat zij een oversekst figuur is of een geëmancipeerd heldin. Maar die laatste hoeft zich niet zo seksueel te profileren, als je het mij zou vragen. Ook in Nosferatu: A Symphony of Horror (1922, de eerste verfilming van Dracula) wordt Mina Harker als hulpeloos vrouwmens neergezet, die door haar man Jonathan en Abraham van Helsing gered moet worden.
Barbarella is na de re-release in 1977 nu cult, maar werd bij het debuut als schandalig ervaren. Waarom werd deze film later zo populair? Schaarsgeklede vrouwen die een ‘sterk seksueel’ personage spelen zijn nu interessant. Kijk ook maar naar de seksen in games. Vooral vrouwen zullen wel een onzichtbaar krachtveld moeten hebben, want ze dragen amper een wapenrusting in verhouding tot de mannen. Dat sluit weer aan op de stelling dat ze niet volwaardig is aan de man, juist omdat haar gebrek aan wapenrusting haar zwakheid benadrukt en dat de tegenstander haar dus niet evenredig zal aanpakken zoals hij dat bij een mannelijke tegenstander zou doen. Maar dan als verstopte stelling, ergo: vrouwen zijn het zwakkere geslacht.
Als een vrouw in de sciencefiction, fantasy en horror sterk mag zijn, dan moet ze wel wat inleveren: intelligentie, kleding, normale lichaamsvormen en zo meer. Een mooi voorbeeld van het laatste is toch wel Lara Croft uit de game en verfilming (2001) van Tomb Raider . Mentaal en fysiek sterk: check. Vol in de kleding en een heldin: check. Een normale lichaamsbouw: helaas, we wilden te veel. De verhoudingen van haar lichaam zijn zodanig dat een echte vrouw elke keer dat ze een stap zet voorover zal vallen. Om goed te kunnen bewegen zal Lara in het echte leven een rollator nodig hebben om haar voorfront op te laten rusten. Actievolle archeologische avonturen zitten er daardoor dus niet in.
Bij Fantasize
Maar er zit verandering in de sciencefiction, fantasy en horror. Er zijn ook goede ontwikkelingen. Zie Buffy, Lois Lane, Xena, Wonder Woman en de vrouwen uit Star Wars en Stargate SG-1. Over deze en vergelijkbare vrouwen gaan we het in de Special “De rol van de vrouw” – en de ontwikkeling daarvan in de fantasy – ook vooral hebben. Dit zijn de invloeden die nodig zijn voor een betere beeldvorming onder de nieuwe generatie van SFFH-liefhebbers, ongeacht sekse.
Hopelijk heb ik je interesse weten te wekken en heb je veel plezier met deze langlopende Special, waarin we alle bovenstaande aspecten en meer onder de aandacht gaan proberen te krijgen.
Let ook op onze Call to Action, hierin nodigen we je uit om je eigen bijdragen in te sturen om dit thema nog breder en ruimer te maken. Natuurlijk is er het staande verzoek: praat mee, draag bij, kijk kritisch naar wat we aan inhoud brengen en vooral: reageer.
Karen van den Andel,
Hoofdredacteur Fantasize, januari 2022.
© 2020 – 2024 Fantasize & Karen van den Andel