Door Isabelle Plomteux
In dit vierde en afsluitende deel van mijn interviewreeks met sciencefictionauteur Frank van Dongen, over zijn Ontdekking van de mens-serie en de daarmee samenhangende standalone Het bouwplan, maken we kennis met Jack Newman, een van de hoofdpersonages uit de reeks. Daarnaast hebben we het over het schrijf- en uitgeefproces en bespreekt Frank van Dongen een aantal begrippen uit de serie. De drie eerdere delen van dit interview kun je hier teruglezen: deel 1, deel 2 en deel 3.
Personages
Je belangrijkste hoofdpersonage, Jack Newman, is geen normale homo sapiens?
Jack Newman is een IGD-kloon, een intelligent genetic design-kloon. Samen met duizend andere IGD-klonen is hij opgekweekt uit diepgevroren embryo’s die door een onbekende afzender bij een biotechnologisch laboratorium op de stoep zijn gezet.
In eerdere interviews geef je aan dat Jack Newman je literaire alter ego is. Wil dat zeggen dat jouw en zijn visie op de thema’s die in de tetralogie aan bod komen, grotendeels gelijklopen? Of verschillen deze visies op bepaalde vlakken van elkaar?
Jack Newman heeft veel karaktertrekken, drijfveren, interesses en levensvragen die ik ook heb. Tijdens het schrijven van het verhaal probeerde ik me voor te stellen hoe ik zou reageren als ik Jack zou zijn geweest, rekening houdend met de overeenkomsten tussen mij en mijn ‘literaire alter ego’, maar ook met de verschillen en dat zijn er nogal veel. Jacks leven verschilt op vele vlakken van mijn leven: hij is een IGD-kloon die met een voorbedacht doel is opgekweekt en op de wereld is gezet. Hij is bruut losgescheurd van zijn onafscheidelijke tweelingbroer, zit vol trauma’s en blinde vlekken. Hij heeft geen noemenswaardige opvoeding genoten en zijn onderwijzers waren AI’s. Ook na zijn jeugd is hij maar weinig door sympathieke, rechtvaardige, weldenkende mensen gecorrigeerd op zijn gedrag, zijn driften en zijn visies/overtuigingen. Deze verschillen hebben grote invloed op Jacks karakter, wereldbeeld, mensbeeld en visie op de grote thema’s van het leven. Pas laat in zijn leven houdt Jacks geliefde Valerie Darwin hem een spiegel voor, nadat Valerie zelf na eeuwen door schade en schande tot wijze, menselijke inzichten is gekomen.
Jack is in alles wat hij denkt, voelt, zegt en doet, extremer ongenuanceerder dan ik. Veel van zijn denkbeelden en visies zijn tegenovergesteld aan die van mij. Maar er zijn ook overeenkomsten. Net als ik is Jack nieuwsgierig, ongeduldig, onrustig, ambitieus, creatief, onvoorspelbaar, impulsief, gepassioneerd, op zoek naar erkenning, liefde, avontuur, zingeving en een groots en meeslepend leven.
Jack is een fictief karakter. Ik heb hem bewust zo geconstrueerd als hij is, om het verhaal dat ik via zijn gedachten, gevoelens en dromen wil vertellen zo geloofwaardig en realistisch mogelijk over te laten komen, en ook zo heftig en dramatisch mogelijk. Via Jack, en ook via andere karakters in het verhaal, wil ik mezelf en mijn lezers een spiegel voorhouden, van de mooie kanten maar ook van de lelijke kanten van het grote tegenstrijdige mysterie dat de mens is.
Creëer je jouw personages om bestaande ideeën kracht bij te zetten, of gaat het andersom: zijn de personages er eerst en dragen zij de ideeën aan?
Het centrale idee, een roman schrijven over hoe onze innerlijke en uiterlijke wereld zich de komende eeuwen zou kunnen ontwikkelen als we zo doorgaan als nu, was er eerst. Om dit gedachtenexperiment vanuit verschillende perspectieven te kunnen uitdenken en zoveel mogelijk onbekende terreinen te kunnen verkennen, heb ik vooraf een aantal menselijke, post-menselijke en buitenaarde sleutelpersonages gecreëerd. Uit deze personages en de interacties en conflicten tussen hen, zijn tijdens het schrijven weer veel nieuwe ideeën ontstaan, en nieuwe personages.
In het eerste boek wijst de stokoude geleerde ‘Frank’ uit Nederland samen met een aantal andere oudjes Jack Newman de weg naar offline kennis in een van de laatste bibliotheken die nog fysieke boeken bevatten. Ik heb zo’n vermoeden dat jij die Frank bent?
Ja, dat klopt. Ik ben in 1964 geboren en zal dus honderd jaar oud zijn als Jack mij in 2064 ontmoet. Net als de Frank in het boek, ben ik bioloog en heb ik altijd veel aan sport gedaan.
Begrippen uit de reeks
Een aantal begrippen uit de reeks: Sonego-Sonega?
Sonego’s of sonega’s zijn de virtuele persona’s (avatars) die in het persoonlijke en zakelijke belang van hun eigenaar (een fysiek mens) opereren en interacteren op SoNet, het internet van alles. In het begin deden ze dit nog met bewuste aansturing van de eigenaar, later volledig zelfstandig en onbewust. De Sonego/Sonega kent zijn/haar eigenaar beter dan de eigenaar zichzelf kent. Vanaf 2050 worden alle belangrijke persoonlijke en zakelijke gebeurtenissen, afspraken en ervaringen door de Sonego/Sonega voorbereid en gestuurd, en worden alle belangrijke beslissingen door de Sonego/Sonega genomen. Er is niemand die er nog over nadenkt, want er is niemand die eraan twijfelt dat er een betere of zelfs een andere weg is. Zonder hulp van hun Sonego/Sonega zouden mensen elkaar niet meer kunnen vinden en hopeloos verdwalen en vereenzamen in de offline en online wereld. Na verloop van tijd beseft niemand meer dat hij/zij een Sonego/Sonega heeft. Sonego’s/Sonega’s zorgen ervoor dat alle uitingen en handelingen van hun eigenaar zo goed mogelijk passen in de algemene stroming van de door SoNet gecreëerde, bestuurde en gecontroleerde samenleving. Hierdoor verwerft en handhaaft ieder mens de optimale positie in de SoNet-samenleving zonder dit ten koste van anderen te doen: het perfecte win-win algoritme dat iedereen permanent optimaal gelukkig houdt.
NI-AI?
Een NI-AI is een mensgemaakte combinatie van een biologisch brein en een artificiële intelligentie die het reken-, denk- en probleemoplossende vermogen van de mens verre overtreft en zelfbewustzijn heeft. In potentie is NI-AI een alles lerende, levende machine.
SoNet?
SoNet is het maatschappij en bedrijfsleven besturende en controlerende netwerk van de overheid van de VS dat is ontstaan na een gedwongen onteigening en fusie van de vijf machtigste Amerikaanse online bedrijven (Meta, Google, Apple, Amazon, Microsoft).
Schrijf- en uitgeefproces
Wanneer ben je aan reeks begonnen?
Ergens in 2012-2013.
Was het meteen duidelijk dat het vier delen zouden worden? M.a.w. ben je een plotter of een pantser?
Ik heb de eerste drie delen als één boek geschreven. 1200 bladzijden was te dik voor één boek en daarom heb ik er in overleg met de uitgever drie boeken van gemaakt, die alle drie op dezelfde dag zijn gepubliceerd (12 november 2021).
Is je schrijven geëvolueerd doorheen de vier delen?
Door de adviezen van redacteurs en de commentaren en recensies van lezers, was ik me tijdens het schrijven van het laatste deel veel bewuster van mijn valkuilen en blinde vlekken, waaronder een aantal zaken waarmee ik bij lezers een perceptie of gevoel opriep dat ik niet wilde oproepen. En ik kreeg ook te horen welke onderdelen en scènes lezers het meeste waardeerden, en dat is ook heel leerzaam.
Hoe heb je het aangepakt om structuur aan te brengen in jouw ideeën en concepten?
Van de jaren dat ik aan Ontdekking van de mens heb geschreven, ben ik de helft van de tijd bezig geweest met aantekeningen en beschrijvingen maken over personages en hun karakters, drijfveren en levenslopen, thema’s, gebeurtenissen, tijdslijnen, buitenaardse levensvormen en andere planeten en manen, wereldbeelden, denkbeelden, religies, ideologieën, technologieën… duizenden bladzijden in totaal. Zonder dit zou ik heel veel van mijn ideeën vergeten en hopeloos verdwalen in de complexiteit van het verhaal dat ik wil vertellen.
Hoe heb je voorkomen dat de lezer in die informatie verdrinkt?
Ik heb me zoveel mogelijk gehouden aan enkele basisregels van fictie/drama, waaronder:
• schrijf alleen op wat echt nodig is voor het verhaal
• houd de plot logisch en realistisch
• laat zien, horen, ruiken, proeven en voelen in plaats van alleen maar te vertellen, hoewel samenvatten soms toch echt nodig is
• houd het spannend en intrigerend met conflict, mysterie en verrassing
Met het eerste punt, schrijf alleen op wat echt nodig is voor het verhaal, heb ik de meeste moeite. Ik wil te veel vertellen. Mijn redacteuren hebben me hiermee erg geholpen – hoewel ik weet dat ik nog steeds te veel uitweid, personages eindeloze monologen laat houden of aan info-dumping doe.
Je had ook een of meerdere non-fictieboeken over deze ideeën en concepten kunnen schrijven, maar je koos voor een vierdelige romanserie, voor het dramatiseren van jouw gedachtenexperiment over de toekomst van de mensheid. Waarom?
Ontdekking van de mens is, net als Het bouwplan, boven alles een spannend en intrigerend gedachtenexperiment van en voor mezelf. Het opschrijven van dit soort mentale avonturen is iets dat ik niet kan (of wil) laten. Zonder schrijven zou ik ontspoord zijn, denk ik. Fictie geeft me de vrijheid om me helemaal in het duistere avontuur van de onkenbare toekomst onder te dompelen. Met non-fictie gaat dat niet. Voor non-fictie heb ik ook niet het geduld.
Hoelang heb je aan de reeks gewerkt?
Tien jaar lang. Meestal schrijf ik ‘s avonds een paar uur, naast mijn fulltime werk. In enkele periodes waar ik minder kon werken, kon ik gelukkig veel meer uren schrijven, soms dag en nacht.
Hoe ben je met je uitgever Iceberg Books in contact gekomen?
Een kennis hoorde dat ik op zoek was naar een uitgever en die vertelde me dat een vriend van hem net een SF-uitgeverij was begonnen. Dat was Erik Schreuder van Iceberg Books. Ik heb Erik benaderd en na het lezen van mijn manuscript was hij gelukkig geïnteresseerd.
De standalone roman Het bouwplan werd al eerder uitgegeven maar is nu door Iceberg Books heruitgegeven?
Het bouwplan is in 2009 uitgegeven door de Vlaamse uitgeverij Verschijnsel. De eerste hardcoverdruk was uitverkocht en in overleg met Roelof Goudriaan van Verschijnsel heeft Iceberg Books een herziene paperback tweede druk uitgegeven: er is een voorwoord bijgekomen en een verklarend addendum van zeven bladzijden.
Je bent evolutiebioloog van opleiding. Dat heeft ongetwijfeld een rol gespeeld bij het tot stand komen van de reeks?
Ja, zeker. In de studie van de fossielen laat de geschiedenis van het leven op aarde zich lezen als een even wonderbaarlijk, complex en intrigerend avontuur als de beste SF-romans. Ook spelen evolutieprocessen een belangrijke rol in de roman.
Wat is voor jou de kracht van sciencefiction?
De mogelijkheid om totaal nieuwe en onbekende werelden en werkelijkheden op te roepen, in je eigen geest als schrijver en in die van je lezers.
Wat zijn voor jou de uitdagingen van het (goed) schrijven van sciencefiction?
Mijn grootste uitdaging: dat ik het niet te uitgebreid en ingewikkeld maak. Als kind schreef ik al buitenaardse avonturenromans, maar die gingen alle kanten op en al die verschillende wegen eindigden nooit.
Hoe geef je als fictie-auteur wetenschappelijke inzichten mee in je fictie zonder in een wetenschappelijk college te vervallen?
Dat is moeilijk en ik weet ik dat ik hierin wel eens behoorlijk uit de bocht vlieg. Zelfs als een redacteur me hierop wees, heb ik wetenschappelijke betogen toch wel eens (gedeeltelijk) laten staan, omdat ik niet wist hoe ik bepaalde informatie die in mijn ogen onmisbaar was, op een andere/betere manier moest overbrengen. Soms heb ik het kunnen oplossen door personages letterlijk wetenschappelijke colleges te laten geven, op de universiteit van Cambridge bijvoorbeeld. Daarnaast heb ik veel werk gestoken in het zo verbeeldend en eenvoudig mogelijk verwoorden van wetenschappelijke inzichten.
De focus van jouw boeken ligt niet op literair genot maar op het overbrengen van ideeën, mag ik dat zeggen?
Ja, dat mag je zeker zeggen. Ik ben geen literair kunstenaar, zoals Reve, Wolkers, Tolstoi of Tolkien. Ik moet het hebben van veel schrijven, veel schrappen en veel herschrijven.
Waar sluit je werk bij aan?
Ik ben liefhebber van en heb me laten inspireren door SF-schrijvers van een oudere generatie, zoals AE van Vogt, Isaac Asimov en Orson Scott Card.
AI (en de aversie daartegen bij bepaalde personen) speelt een grote rol in jouw serie. Hoe kijk je als auteur aan tegen het gebruik van AI?
In de medische wetenschap kan AI wonderen verrichten. In andere richtingen zou het wel eens het begin van het einde kunnen zijn van onze creativiteit, probleemoplossend vermogen, veelzijdigheid, ijver, ambitie, levendigheid, bedrijvigheid, weerbaarheid, levenskracht en aanpassingsvermogen. Als we zelfs het denken en leren aan machines overlaten, wat blijft er dan van ons menszijn over?
Afsluitend
Wat zijn je schrijfplannen na het afronden van de tetralogie? Of komt er nog een vijfde boek?
Een vijfde boek van de Ontdekking van de mens-serie komt er voorlopig niet. Ik ben bezig met het uitwerken van een aantal andere ideeën, verhalen en romans, in SF en aanverwante genres.
Waar en in welke vorm zijn jouw romans te vinden?
In alle fysieke en online boekhandels zijn mijn boeken te koop. Ze zijn ook direct bij Iceberg Books te bestellen. Deel 1-3 van Ontdekking van de mens zijn tevens als e-book verkrijgbaar, deel 4 is vanaf 19 juli ook als e-book beschikbaar.
Waar ben je online te vinden?
Iceberg Boos: https://www.iceberg-books.nl/boeken/het-duizend-eilanden-experiment-frank-van-dongen
LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/frankvandongen/
Facebook: https://www.facebook.com/frank.vandongen.75/
Bedankt voor het interview!
© 2020 – 2025 Fantasize & Isabelle Plomteux